Wat is politiek handelen in organisaties en projecten?
“Wat is politiek handelen in organisaties en projecten?” Deze vraag brengt ons bij de kern van een complex en fascinerend aspect binnen profit, non-profit als overheidsorganisaties. Politiek handelen vormt een fundamenteel onderdeel van de dynamiek binnen elke organisatie en is onmisbaar in het proces van projectmanagement. Het is de kunst en kunde van het navigeren door een web van belangen, relaties, macht en invloed, met als doel het verbeteren van de besluitvorming en het gezamenlijk bereiken van doelen en ambities. Dit vereist niet alleen een diep inzicht in de politieke landschappen waarbinnen men opereert, maar ook het vermogen om voorbij persoonlijke voorkeuren en mogelijke blinde vlekken te kijken. De vaardigheid om strategisch door dit complexe landschap te navigeren, met behoud van integriteit, speelt een cruciale rol in het uitoefenen van invloed en het verhogen van het succes van besluiten. Dit artikel verkent hoe je effectief politiek kunt handelen binnen de kaders van organisaties en projecten, met het oog op het optimaliseren van besluitvormingsprocessen en het realiseren van gemeenschappelijke doelen.
Rond macht, politiek handelen en beïnvloeden van besluitvorming verzorgen wij al meer dan 15 jaar reguliere– en maatwerktrainingen. Wil je meer weten over de mogelijkheden binnen jouw organisatie of team? Neem dan contact op met Marco Schreurs (T. 035-6037979) voor het maken van een vrijblijvende afspraak. Wil je meer cases, artikelen en informatie rond het thema: Politiek in organisaties: oefen ethisch en strategisch invloed uit? Klik dan hier!
Het politieke krachtenveld ontrafeld
Elke organisatie en project kent zijn eigen unieke politieke krachtenveld, gevormd door een complex web van belangen, relaties, macht en invloed. Een essentiële stap in effectief politiek handelen is het identificeren van de sleutelspelers in dit veld. Dit zijn niet alleen de beslissers en beïnvloeders maar ook de uitvoerders en gatekeepers. Het is cruciaal om te begrijpen wat deze individuen of groepen drijft en hoe hun belangen zich verhouden tot jouw doelen. Door deze dynamiek te doorgronden, kun je anticiperen op veranderingen en je strategisch positioneren binnen zowel organisaties als projecten.
Strategisch positioneren en invloed uitoefenen
Eenmaal bewust van het krachtenveld, is het zaak om jezelf strategisch te positioneren. Dit betekent dat je jouw eigen belangen en doelen duidelijk voor ogen moet hebben, maar ook dat je de kunst verstaat om allianties te vormen. Het gaat om het vinden van gemeenschappelijke gronden met anderen en het opbouwen van een netwerk van relaties dat je kunt mobiliseren wanneer dat nodig is. Hier komt het aspect van ‘macht mobiliseren’ uit het politiek handelingsmodel van Martin Hetebrij naar voren: als we zelf geen macht hebben, kunnen we gebruik maken van die van een ander. Het politiek handelingsmodel is ook een belangrijk onderdeel van onze training ‘Het politieke spel in je organisatie effectiever spelen’.
Macht hanteren speelt ook een cruciale rol. In organisaties en projecten komt het hanteren van macht vooral neer op leiding geven. Wie leiding geeft, heeft de macht om besluiten op te leggen, opdrachten te geven, doelen te stellen, en medewerkers te beoordelen op hun resultaten. Dit is een directe invloed die je kunt uitoefenen wanneer je in een positie van autoriteit bent.
Handelswijzen en alternatieve routes
Politiek handelen vereist ook dat je verschillende handelswijzen en alternatieve routes overweegt. Dit
kan betekenen dat je soms indirect te werk gaat, door anderen te beïnvloeden die op hun beurt invloed hebben op de besluitvorming. Het kan ook inhouden dat je de tijd neemt om draagvlak te creëren voordat je een voorstel doet, door te luisteren en te begrijpen wat anderen beweegt. In dit proces is ‘macht beantwoorden’ een actieve handeling: weigeren of gehoorzamen. Het beantwoorden van macht staat in organisaties gelijk aan leiding ontvangen. Wie leiding ontvangt, denkt actief mee, geeft feedback, of werkt tegen, of doet alsof hij gehoorzaamt en ondermijnt de positie van de leidinggevende.
Macht delegeren is een ander belangrijk aspect. Wie macht heeft, kan die doorgeven aan anderen. Dit betekent het toewijzen van posities aan personen binnen de organisatie, waarbij bevoegdheden worden gekoppeld aan deze posities en vervolgens aan mensen.
Jouw rol in de besluitvorming
Het begrijpen van je rol binnen de besluitvormingsprocessen van je organisatie of project is cruciaal voor effectief politiek handelen. Elke rol draagt bij aan de dynamiek van het politieke spel en biedt unieke kansen om invloed uit te oefenen. Hieronder verkennen we deze rollen verder en hoe je ze kunt benutten:
- Initiator: Als initiator ben je de aanjager van verandering of nieuwe ideeën. Je hebt de kracht om agenda’s te zetten en discussies te starten. Het is belangrijk dat je een duidelijke visie hebt en deze kunt communiceren op een manier die anderen inspireert en motiveert. Als initiator moet je ook veerkrachtig zijn, want je zult weerstand en kritiek tegenkomen. Het is jouw taak om deze te overwinnen door draagvlak en een coalitie van ondersteuners op te bouwen.
- Facilitator: De facilitator speelt een sleutelrol in het gladstrijken van het proces. Je zorgt ervoor dat alle stemmen worden gehoord en dat er een constructieve dialoog plaatsvindt. Je hebt de mogelijkheid om te bemiddelen tussen verschillende belangen en om consensus te bouwen. Dit vereist uitstekende communicatieve vaardigheden en het vermogen om neutraal te blijven, zelfs als de discussie verhit raakt.
- Adviseur: Als adviseur heb je de taak om je expertise en inzicht te delen om de besluitvorming te informeren. Je invloed komt voort uit je kennis en geloofwaardigheid. Het is essentieel dat je vertrouwen opbouwt en je adviezen baseert op grondige analyses en feiten. Een adviseur moet ook tactvol zijn in het presenteren van informatie, vooral als deze tegen de heersende opinie ingaat.
- Uitvoerder: De uitvoerders zijn degenen die besluiten in actie omzetten. Hoewel het lijkt alsof je aan het einde van de keten staat, is je rol van onschatbare waarde. Je hebt een praktisch inzicht in wat werkt en wat niet, en dit kan je een sterke positie geven om feedback te geven op beleid en besluiten voordat ze worden gefinaliseerd. Jouw real-world ervaring is essentieel voor het verfijnen van besluiten en het waarborgen van hun uitvoerbaarheid.
De persoonlijke impact van organisatiepolitiek
Het effectief navigeren door de politieke wateren van organisaties en projecten kan zowel professioneel als persoonlijk uitdagend zijn. Emoties lopen vaak hoog op wanneer medewerkers geconfronteerd worden met politieke manoeuvres die hun belangen, waarden of projecten raken. De ervaring van onrecht of manipulatie kan intense gevoelens van irritatie en achterdocht oproepen. Deze emoties kunnen, indien niet goed beheerd, leiden tot destructief ‘rattengedrag’, waarbij collega’s elkaar bewust of onbewust ondermijnen in plaats van samen te werken voor het gemeenschappelijk goed. Dit kan niet alleen pijnlijk zijn voor de individuen die erbij betrokken zijn, maar ook een toxische werkomgeving creëren waarin wantrouwen en cynisme welig tieren. Het is daarom van cruciaal belang om bewust te zijn van de emotionele onderstroom die politiek handelen met zich mee kan brengen en om strategieën te ontwikkelen die deze emoties kanaliseren in constructieve banen.
Positieve bijdrage aan de besluitvorming
Het is een veelvoorkomende misvatting dat politiek handelen binnen organisaties en projecten inherent negatief is. In werkelijkheid is politiek handelen een neutraal instrument dat, mits correct ingezet, kan bijdragen aan het bereiken van doelen die in het belang zijn van zowel het individu als de organisatie of het project. Door politiek handelen te baseren op principes van transparantie, ethiek en eerlijkheid, kan het een positieve en constructieve kracht worden.
Conclusie: Wat is politiek handelen?
Politiek handelen binnen organisaties en projecten is een vaardigheid die ontwikkeld en verfijnd kan worden. Door een diepgaand begrip van het politieke krachtenveld te combineren met strategische positionering, effectieve machtsuitoefening en het bewust inzetten van je rol in de besluitvorming, kun je op een positieve manier invloed uitoefenen. Dit leidt niet alleen tot betere besluitvorming maar ook tot een harmonieuzere werkomgeving. Het politieke spel spelen met finesse, tact en een focus op eerlijkheid en transparantie is de sleutel tot succes. Voor diegenen die hun vaardigheden in politiek handelen verder willen ontwikkelen, bieden onze trainingen waardevolle inzichten en technieken.
Wil je dit (nog) beter leren politiek te handelen? En invloed uit te kunnen oefenen op de besluitvorming? Neem dan deel aan onze training ‘Het politieke spel in je organisatie effectiever spelen’.
Rond macht, politiek handelen en beïnvloeden van besluitvorming verzorgen wij al meer dan 15 jaar reguliere- en maatwerktrainingen. Wil je meer weten over de mogelijkheden binnen jouw organisatie of team? Neem dan contact op met Marco Schreurs (T. 035-6037979) voor het maken van een vrijblijvende afspraak.
5 BELANGRIJKSTE KEY-TAKEAWAYS: Wat is politiek handelen in organisaties en projecten?
- Inzicht in het krachtenveld: Het is cruciaal om de politieke dynamiek en de sleutelspelers binnen een organisatie te begrijpen om effectief te kunnen navigeren en invloed uit te oefenen.
- Strategische positionering: Het bewust positioneren van jezelf binnen het krachtenveld en het vormen van allianties zijn essentieel voor het behartigen van je belangen en doelen.
- Begrip van rollen: Het herkennen en benutten van je eigen rol, of je nu een initiator, facilitator, adviseur of uitvoerder bent, is van onschatbare waarde voor het uitoefenen van invloed binnen de besluitvorming.
- Persoonlijke impact: Het persoonlijk omgaan met organisatiepolitiek kan uitdagend zijn, maar door professioneel te blijven en constructieve strategieën te ontwikkelen, kun je jezelf beschermen en bijdragen aan een positieve werkomgeving.
- Positieve politiek: Politiek handelen moet worden gezien als een neutraal instrument, waarbij transparantie, ethiek en eerlijkheid de basis vormen voor positieve en constructieve besluitvorming.
Veelgestelde vragen over een macht, politiek handelen en besluitvorming
Wat bedoelen we met politiek gedrag in organisaties / projecten?
Politiek gedrag in projecten / organisaties gaat over invloed uitoefenen om iets voor elkaar te krijgen. Dat kan constructief zijn, bijvoorbeeld door belangen te verbinden of draagvlak te creëren, maar ook destructief, als het leidt tot manipulatie of verborgen agenda’s. Politiek gedrag is dus niet per definitie verkeerd, maar vraagt om bewustzijn, zorgvuldigheid en integriteit.
Waarom vinden veel mensen politiek in organisaties ongemakkelijk?
Omdat politiek al snel wordt geassocieerd met spelletjes, machtsspel en verborgen beïnvloeding. Veel mensen voelen zich hier ongemakkelijk bij, zeker als ze waarde hechten aan transparantie en gelijkwaardigheid. Tegelijk ontkomen we er niet aan: politiek gedrag speelt zich in elke organisatie af. Hoe bewuster je ermee omgaat, hoe meer je kunt bijdragen aan eerlijke besluitvorming.
Hoe herken je 'rattengedrag' op de werkvloer?
Rattengedrag is destructief politiek gedrag dat samenwerking ondermijnt — vaak subtiel, soms openlijk. Denk aan informatie achterhouden, anderen klein houden, stoken, vage toezeggingen doen of systematisch verantwoordelijkheid ontwijken. Ook ‘ja’ zeggen maar ‘nee’ doen of sluipende roddel zijn veelvoorkomende vormen. Dit gedrag wordt vaak verhuld met schijnbare collegialiteit, waardoor het lastig te benoemen is. In onze training helpt Peter van Geer deelnemers dit gedrag te herkennen én er strategisch op te reageren, zonder je eigen integriteit te verliezen. Zo bewaak je de samenwerking én blijf je stevig staan in complexe krachtenvelden.
Hoe ga je om met mensen die zich onzichtbaar verzetten?
Onzichtbaar verzet (denk aan passiviteit, cynisme of het uitstellen van besluiten) is vaak een signaal van frustratie, onzekerheid of een gevoel van buitensluiting. In plaats van dit gedrag te negeren of te bestraffen, helpt het om het gesprek aan te gaan over wat er onderhuids speelt: welke zorgen, behoeften of belangen worden niet gezien of gehoord? Politiek sensitief handelen betekent in zulke situaties niet forceren, maar juist vertragen, luisteren en ruimte maken voor wat niet wordt uitgesproken. Juist in die onderstroom liggen vaak de sleutels tot herstel van vertrouwen en vooruitgang in samenwerking.
Wat is het politieke handelingsmodel van Martin Hetebrij?
Martin Hetebrij, vriend van onze organisatie, ontwikkelde het politieke handelingsmodel om mensen te helpen hun invloed in organisaties bewust, transparant en ethisch in te zetten. Het model onderscheidt vijf fasen: agenderen, positioneren, mobiliseren, besluiten en verantwoorden. Deze stappen helpen je om besluitvorming strategisch te benaderen, zonder je integriteit te verliezen. Het is een praktisch model om beter te begrijpen wat er speelt, en hoe je gericht kunt handelen binnen het formele én informele krachtenveld in je project, je organisatie of tussen organisaties.
Hoe gebruik je het politieke handelingsmodel effectief én integer?
Hetebrijs politieke handelingsmodel nodigt je uit om je positie bewust te bepalen binnen het besluitvormingsproces. Dat begint met positioneren: waar sta je in het krachtenveld, welke rol neem je, welke belangen spelen er? Vervolgens kijk je naar de machtspositie (zoals formele bevoegdheden of toegang tot besluitprocedures) en je vertrouwenspositie (zoals je geloofwaardigheid of expertise in de ogen van anderen). Door hier scherp zicht op te krijgen, kun je kiezen hoe je communiceert, agendeert of mobiliseert — en dat op een manier die bij jou past én het grotere geheel dient. Zo maak je politieke processen transparanter en minder persoonlijk, zonder naïef te worden over hoe besluiten écht tot stand komen.
Hoe blijf je integer in een politieke organisatie?
Integriteit vraagt om trouw blijven aan je waarden, juist wanneer de druk van het krachtenveld toeneemt. In politieke omgevingen waar belangen botsen, besluiten onder tijdsdruk vallen en niet alles transparant is, kan dat ingewikkeld zijn. De uitdaging is om invloed uit te oefenen zonder te manipuleren, om belangen te verbinden zonder je eigen kompas te verliezen, en om keuzes te maken die je met open vizier kunt uitleggen én verdedigen. Dat vraagt moed én zelfinzicht. In onze aanpak gebruiken we bijvoorbeeld de feedforward analyse om inzicht te krijgen in je eigen kwaliteiten in het politieke spel. Wat doe jij al effectief? Waar zit jouw natuurlijke kracht en waar loop je risico om te veel aan te passen, te vermijden of juist te forceren? Door dit zichtbaar te maken, krijg je meer grip op je gedrag in complexe situaties. Je leert bewust schakelen tussen betrokkenheid en begrenzing, tussen meebewegen en richting geven. Zo blijf je trouw aan jezelf én effectief in het grotere geheel.
Wat is organisatiesensitiviteit?
Organisatiesensitiviteit is het vermogen om aan te voelen hoe formele én informele krachten binnen een organisatie werken. Het gaat om het begrijpen van belangen, machtsverhoudingen, posities, groepsdynamieken en ongeschreven regels — en daar bewust én effectief op inspelen. Een organisatiesensitief persoon luistert tussen de regels door, ziet wat er speelt onder de oppervlakte en beweegt zich met gevoel voor timing, zonder zichzelf te verliezen. Dat vraagt niet om meespelen met elk belang, maar om strategisch én persoonlijk handelen dat past bij jou en de situatie.
Waarom voelt besluitvorming soms oneerlijk of onbegrijpelijk?
Besluitvorming binnen organisaties is zelden volledig transparant. Medewerkers krijgen vaak alleen het eindresultaat te zien, niet het proces of de belangen die meewogen. Als mensen niet begrijpen waarom iets besloten is, voelen ze zich buitengesloten of niet serieus genomen. Dat ondermijnt motivatie en vertrouwen. Juist daarom is het belangrijk om het besluitvormingsproces goed te duiden: welke belangen speelden mee, wie heeft invloed gehad, en hoe past dit binnen het grotere geheel? Door de context te delen en actief het gesprek aan te gaan over afwegingen, vergroot je het gevoel van rechtvaardigheid én eigenaarschap.
Is politiek gedrag nodig om invloed te hebben?
Ja, zonder politiek bewustzijn kom je vaak bedrogen uit. Zelfs met de beste inhoud kun je aan de zijlijn belanden als je het krachtenveld niet begrijpt. Politiek gedrag hoeft niets te maken te hebben met manipulatie of eigenbelang. Het draait om strategisch denken: weten wie waarover gaat, wie je wanneer moet betrekken en hoe je je boodschap afstemt op je omgeving. Door bewust te handelen (met gevoel voor timing, positie en relaties) kun je bijdragen aan betere besluiten én trouw blijven aan je waarden. Dat is de kern van integer politiek handelen.
Wat kun je doen als je merkt dat je buiten spel staat?
Het gevoel dat besluiten je overkomen zonder dat je erbij betrokken bent, raakt je motivatie en werkplezier. In plaats van je terug te trekken, is het juist dan belangrijk om je omgevingsbewustzijn te vergroten. Wat speelt er achter de schermen? Wie neemt de besluiten, en op basis van welke informatie? Door actief contact te zoeken, vragen te stellen en je eigen rol en toegevoegde waarde duidelijk te maken, kun je jezelf opnieuw positioneren in het krachtenveld. Wie begrijpt hoe de hazen lopen, raakt minder snel verrast en kan op het juiste moment het verschil maken. Een training die je leert het politieke spel in je organisatie/project effectiever te spelen kan je daarbij helpen.
Hoe leer je politiek vaardiger te worden?
Politieke vaardigheid begint bij zelfinzicht: herkennen hoe jij reageert in spanningsvolle situaties met tegengestelde belangen of onduidelijke besluitvorming. Trek je je terug, word je scherp, of probeer je consensus te zoeken? Door bewust te oefenen met situaties waarin macht, belangen en afhankelijkheden spelen, leer je effectiever én ethisch handelen in het politieke krachtenveld. Inzicht in het model van Martin Hetebrij helpt daarbij: het biedt houvast om strategischer te opereren, zonder je waarden te verliezen. In de training Macht en politiek handelen in organisaties ontwikkel je je vermogen om positie te kiezen, belangen te verbinden, en invloed uit te oefenen met respect voor jezelf én anderen. Dat maakt je steviger en wendbaarder in complexe besluitvorming.
Wat is de rol van macht in organisaties?
Macht is in elke organisatie aanwezig. Niet alleen bij leiders, maar ook in teams, projecten en informele netwerken. Het is de mogelijkheid om richting te geven, besluiten te beïnvloeden of toegang te hebben tot informatie en middelen. Hoe je met die macht omgaat, maakt het verschil.
Waarom roept politiek gedrag zoveel weerstand op?
Niet iedereen voelt zich prettig bij het idee van politiek gedrag. Sommigen zien het als ‘spelletjes spelen’ of associëren het met manipulatie en dubbele agenda’s. Tegelijkertijd zijn er ook mensen die zich juist thuis voelen in informele netwerken en het beïnvloeden van besluiten. Het helpt om politiek gedrag niet als goed of fout te zien, maar als een realiteit in elke organisatie. Wie het bewust, integer en strategisch leert toepassen, vergroot zijn effectiviteit zonder zijn waarden te verliezen. Juist dat maakt het verschil tussen ‘politiek gedoe’ en verantwoord beïnvloeden.
Wat levert betere besluitvorming op?
Betere besluitvorming leidt tot meer draagvlak, snellere uitvoering en duurzamer resultaat. Als medewerkers het gevoel hebben dat hun stem ertoe doet, dat belangen open op tafel liggen en dat besluiten uitlegbaar zijn, groeit het vertrouwen in de organisatie. Besluiten die op een eerlijke, transparante en goed afgestemde manier tot stand komen, zorgen voor minder ruis, minder weerstand en meer gezamenlijke verantwoordelijkheid. Door aandacht te hebben voor het proces én voor wie er aan tafel zit, wordt besluitvorming niet alleen effectiever, maar ook menselijker.
Hoe kun je invloed uitoefenen zonder formele macht?
Je hoeft geen leidinggevende te zijn om invloed te hebben. Ook zonder formele macht kun je veel betekenen, juist door scherp te zijn op je vertrouwenspositie: ben je geloofwaardig, deskundig, betrokken? Mensen luisteren eerder naar collega’s die helder communiceren, betrouwbaar zijn en oog hebben voor het grotere geheel.