Politiek handelen: vervelend gedoe of noodzakelijk kwaad?
Organisatiepolitiek is iets waar velen zich liever niet mee bezighouden, maar we weten allemaal: je ontkomt er niet aan politiek handelen. Het speelt overal waar mensen samenkomen met verschillende belangen, of dat nu binnen een familiebedrijf, een grote multinational of een overheidsinstantie is. Toch lijkt het onderwerp altijd wat beladen te zijn, alsof het een noodzakelijk kwaad is waar we tegen wil en dank mee moeten leren omgaan.
Altijd alert op verborgen agenda’s
Herkenbaar is misschien wel het gevoel dat je constant alert moet zijn op verborgen agenda’s en belangen. Iedereen lijkt wel iets anders na te streven, soms openlijk, vaker subtiel en achter de schermen. Het vraagt om scherpte en inzicht om effectief te zijn in dit politieke speelveld. Maar is het altijd zo negatief, of kunnen we ook leren dit spel juist met plezier en overtuiging te spelen?
Misschien ligt de moeilijkheid van politiek handelen niet zozeer in het spel zelf, maar vooral in onze eigen houding ertegenover. Veel professionals ervaren politiek als een lastig obstakel omdat het vaak traag verloopt en tegenstrijdige belangen blootlegt. Waar je op je werk graag vaart wil maken en helderheid wilt scheppen, loop je juist vaak tegen muren aan: managers die autoritair gedrag vertonen, collega’s die belangen uitspelen of processen die onnodig ingewikkeld worden gemaakt.
Iedereen kent wel voorbeelden uit eigen ervaring: die leidinggevende die rechtstreeks bij de bestuurder iets regelt zonder dat jij het weet. Of die collega die de credits opeist terwijl het jouw idee was. Misschien herken je zelfs wel het gevoel dat jij de enige bent die werkelijk het gezamenlijke belang voor ogen heeft, terwijl de rest van de organisatie alleen maar bezig lijkt te zijn met het beschermen van hun eigen eilandje.
Politiek handelen als kans voor groei
Maar het politieke spel heeft ook een andere kant. Het kan een plek zijn waarin je groeit, sterker wordt en jezelf beter leert kennen. Het gaat namelijk niet alleen om wat anderen doen of niet doen, maar vooral om hoe jij daar zelf mee omgaat. Heb jij voldoende inzicht in het krachtenveld waarin je werkt? Weet jij wat je eigen kwaliteiten zijn en hoe je die slim kunt inzetten om anderen mee te krijgen in jouw ideeën?
Neem bijvoorbeeld het omgaan met hiërarchie. In hiërarchische organisaties kan het lastig zijn je eigen ideeën naar voren te brengen, zeker als je nog niet lang op een bepaalde positie zit. Toch kun je ook daar invloed uitoefenen door helder te zijn over wat je wilt bereiken en duidelijk te maken hoe dit aansluit bij de doelen van de organisatie. Het draait hierbij om strategische communicatie, goed luisteren en slim inspelen op de belangen en behoeften van anderen.
En politiek speelt zich niet alleen binnen organisaties af. Veel professionals merken juist hoe complex het wordt als er meerdere organisaties samenwerken. Denk aan samenwerkingen tussen een gemeente, een ziekenhuis en een onderwijsinstelling – allemaal met eigen belangen, tempo’s en werkwijzen. Dan gaat het niet meer alleen om invloed uitoefenen binnen je eigen afdeling, maar ook om het managen van verwachtingen, het bouwen van vertrouwen over grenzen heen en het overeind houden van gezamenlijke doelen. Wie daar niet alert in beweegt, raakt snel de regie kwijt.
Zelfvertrouwen en overzicht houden
Hetzelfde geldt voor situaties waarin je merkt dat besluiten achter gesloten deuren genomen worden en je jezelf buitengesloten voelt. Hoe frustrerend het ook is, het helpt om te beseffen dat politiek handelen niet betekent dat je jezelf moet verliezen in machtsspelletjes. Integendeel, het gaat juist om het inzetten van jouw eigen authenticiteit en kracht om het proces positief te beïnvloeden.
Effectief politiek handelen betekent soms ook dat je bewust afstand neemt van het spel om beter overzicht te houden. Door even uit te zoomen zie je vaak duidelijker waar de kern van een probleem zit en welke belangen een rol spelen. Dit inzicht helpt je vervolgens om gericht en effectief in actie te komen. Het gaat om lenigheid: kunnen schakelen, snel anticiperen, en helder blijven nadenken, zelfs onder druk.
Je eigen rol bewust versterken
Dit vraagt om zelfvertrouwen en zelfreflectie. Ken jezelf en weet waar jouw grenzen liggen. Leer hoe je effectief kunt reageren in het moment, zonder je emoties de overhand te laten krijgen. Ontwikkel een netwerk binnen je organisatie, zodat je weet bij wie je terecht kunt wanneer je ergens mee zit. Dit helpt je om sneller en effectiever te handelen, en vooral ook om minder energie kwijt te raken aan frustraties.
Politiek handelen is dus geen noodzakelijk kwaad, maar eerder een onderdeel van professioneel functioneren dat je kunt leren beheersen en zelfs waarderen. En altijd met één uitgangspunt voor ogen: politiek handelen moet ethisch zijn. Integer, zuiver en gericht op het grotere geheel. Alleen dan behoud je geloofwaardigheid, draagvlak én je eigen plezier in het werk.
Door bewust om te gaan met je eigen rol, je kwaliteiten in te zetten en je communicatieve vaardigheden te versterken, kun je van het politieke speelveld iets maken dat bij jou past, in plaats van iets waar je voortdurend tegen moet vechten.
Wil jij ook leren hoe je jouw politieke lenigheid en persoonlijke effectiviteit kunt vergroten? Bekijk dan onze 3-daagse training ‘Macht en politiek handelen in organisaties’ en ontdek hoe je politiek handelen kunt gebruiken als kracht in plaats van zwakte. Wil je met je (project-)team of je collega’s de besluitvorming verbeteren? Kijk dan hier voor onze maatwerktraining.
Meer weten?
Neem contact op met Marco Schreurs en ontdek hoe wij jou of je team hierin kunnen ondersteunen.
Veelgestelde vragen over een macht, politiek handelen en besluitvorming
Wat bedoelen we met politiek gedrag in organisaties / projecten?
Politiek gedrag in projecten / organisaties gaat over invloed uitoefenen om iets voor elkaar te krijgen. Dat kan constructief zijn, bijvoorbeeld door belangen te verbinden of draagvlak te creëren, maar ook destructief, als het leidt tot manipulatie of verborgen agenda’s. Politiek gedrag is dus niet per definitie verkeerd, maar vraagt om bewustzijn, zorgvuldigheid en integriteit.
Waarom vinden veel mensen politiek in organisaties ongemakkelijk?
Omdat politiek al snel wordt geassocieerd met spelletjes, machtsspel en verborgen beïnvloeding. Veel mensen voelen zich hier ongemakkelijk bij, zeker als ze waarde hechten aan transparantie en gelijkwaardigheid. Tegelijk ontkomen we er niet aan: politiek gedrag speelt zich in elke organisatie af. Hoe bewuster je ermee omgaat, hoe meer je kunt bijdragen aan eerlijke besluitvorming.
Hoe herken je 'rattengedrag' op de werkvloer?
Rattengedrag is destructief politiek gedrag dat samenwerking ondermijnt — vaak subtiel, soms openlijk. Denk aan informatie achterhouden, anderen klein houden, stoken, vage toezeggingen doen of systematisch verantwoordelijkheid ontwijken. Ook ‘ja’ zeggen maar ‘nee’ doen of sluipende roddel zijn veelvoorkomende vormen. Dit gedrag wordt vaak verhuld met schijnbare collegialiteit, waardoor het lastig te benoemen is. In onze training helpt Peter van Geer deelnemers dit gedrag te herkennen én er strategisch op te reageren, zonder je eigen integriteit te verliezen. Zo bewaak je de samenwerking én blijf je stevig staan in complexe krachtenvelden.
Hoe ga je om met mensen die zich onzichtbaar verzetten?
Onzichtbaar verzet (denk aan passiviteit, cynisme of het uitstellen van besluiten) is vaak een signaal van frustratie, onzekerheid of een gevoel van buitensluiting. In plaats van dit gedrag te negeren of te bestraffen, helpt het om het gesprek aan te gaan over wat er onderhuids speelt: welke zorgen, behoeften of belangen worden niet gezien of gehoord? Politiek sensitief handelen betekent in zulke situaties niet forceren, maar juist vertragen, luisteren en ruimte maken voor wat niet wordt uitgesproken. Juist in die onderstroom liggen vaak de sleutels tot herstel van vertrouwen en vooruitgang in samenwerking.
Wat is het politieke handelingsmodel van Martin Hetebrij?
Martin Hetebrij, vriend van onze organisatie, ontwikkelde het politieke handelingsmodel om mensen te helpen hun invloed in organisaties bewust, transparant en ethisch in te zetten. Het model onderscheidt vijf fasen: agenderen, positioneren, mobiliseren, besluiten en verantwoorden. Deze stappen helpen je om besluitvorming strategisch te benaderen, zonder je integriteit te verliezen. Het is een praktisch model om beter te begrijpen wat er speelt, en hoe je gericht kunt handelen binnen het formele én informele krachtenveld in je project, je organisatie of tussen organisaties.
Hoe gebruik je het politieke handelingsmodel effectief én integer?
Hetebrijs politieke handelingsmodel nodigt je uit om je positie bewust te bepalen binnen het besluitvormingsproces. Dat begint met positioneren: waar sta je in het krachtenveld, welke rol neem je, welke belangen spelen er? Vervolgens kijk je naar de machtspositie (zoals formele bevoegdheden of toegang tot besluitprocedures) en je vertrouwenspositie (zoals je geloofwaardigheid of expertise in de ogen van anderen). Door hier scherp zicht op te krijgen, kun je kiezen hoe je communiceert, agendeert of mobiliseert — en dat op een manier die bij jou past én het grotere geheel dient. Zo maak je politieke processen transparanter en minder persoonlijk, zonder naïef te worden over hoe besluiten écht tot stand komen.
Hoe blijf je integer in een politieke organisatie?
Integriteit vraagt om trouw blijven aan je waarden, juist wanneer de druk van het krachtenveld toeneemt. In politieke omgevingen waar belangen botsen, besluiten onder tijdsdruk vallen en niet alles transparant is, kan dat ingewikkeld zijn. De uitdaging is om invloed uit te oefenen zonder te manipuleren, om belangen te verbinden zonder je eigen kompas te verliezen, en om keuzes te maken die je met open vizier kunt uitleggen én verdedigen. Dat vraagt moed én zelfinzicht. In onze aanpak gebruiken we bijvoorbeeld de feedforward analyse om inzicht te krijgen in je eigen kwaliteiten in het politieke spel. Wat doe jij al effectief? Waar zit jouw natuurlijke kracht en waar loop je risico om te veel aan te passen, te vermijden of juist te forceren? Door dit zichtbaar te maken, krijg je meer grip op je gedrag in complexe situaties. Je leert bewust schakelen tussen betrokkenheid en begrenzing, tussen meebewegen en richting geven. Zo blijf je trouw aan jezelf én effectief in het grotere geheel.
Wat is organisatiesensitiviteit?
Organisatiesensitiviteit is het vermogen om aan te voelen hoe formele én informele krachten binnen een organisatie werken. Het gaat om het begrijpen van belangen, machtsverhoudingen, posities, groepsdynamieken en ongeschreven regels — en daar bewust én effectief op inspelen. Een organisatiesensitief persoon luistert tussen de regels door, ziet wat er speelt onder de oppervlakte en beweegt zich met gevoel voor timing, zonder zichzelf te verliezen. Dat vraagt niet om meespelen met elk belang, maar om strategisch én persoonlijk handelen dat past bij jou en de situatie.
Waarom voelt besluitvorming soms oneerlijk of onbegrijpelijk?
Besluitvorming binnen organisaties is zelden volledig transparant. Medewerkers krijgen vaak alleen het eindresultaat te zien, niet het proces of de belangen die meewogen. Als mensen niet begrijpen waarom iets besloten is, voelen ze zich buitengesloten of niet serieus genomen. Dat ondermijnt motivatie en vertrouwen. Juist daarom is het belangrijk om het besluitvormingsproces goed te duiden: welke belangen speelden mee, wie heeft invloed gehad, en hoe past dit binnen het grotere geheel? Door de context te delen en actief het gesprek aan te gaan over afwegingen, vergroot je het gevoel van rechtvaardigheid én eigenaarschap.
Is politiek gedrag nodig om invloed te hebben?
Ja, zonder politiek bewustzijn kom je vaak bedrogen uit. Zelfs met de beste inhoud kun je aan de zijlijn belanden als je het krachtenveld niet begrijpt. Politiek gedrag hoeft niets te maken te hebben met manipulatie of eigenbelang. Het draait om strategisch denken: weten wie waarover gaat, wie je wanneer moet betrekken en hoe je je boodschap afstemt op je omgeving. Door bewust te handelen (met gevoel voor timing, positie en relaties) kun je bijdragen aan betere besluiten én trouw blijven aan je waarden. Dat is de kern van integer politiek handelen.
Wat kun je doen als je merkt dat je buiten spel staat?
Het gevoel dat besluiten je overkomen zonder dat je erbij betrokken bent, raakt je motivatie en werkplezier. In plaats van je terug te trekken, is het juist dan belangrijk om je omgevingsbewustzijn te vergroten. Wat speelt er achter de schermen? Wie neemt de besluiten, en op basis van welke informatie? Door actief contact te zoeken, vragen te stellen en je eigen rol en toegevoegde waarde duidelijk te maken, kun je jezelf opnieuw positioneren in het krachtenveld. Wie begrijpt hoe de hazen lopen, raakt minder snel verrast en kan op het juiste moment het verschil maken. Een training die je leert het politieke spel in je organisatie/project effectiever te spelen kan je daarbij helpen.
Hoe leer je politiek vaardiger te worden?
Politieke vaardigheid begint bij zelfinzicht: herkennen hoe jij reageert in spanningsvolle situaties met tegengestelde belangen of onduidelijke besluitvorming. Trek je je terug, word je scherp, of probeer je consensus te zoeken? Door bewust te oefenen met situaties waarin macht, belangen en afhankelijkheden spelen, leer je effectiever én ethisch handelen in het politieke krachtenveld. Inzicht in het model van Martin Hetebrij helpt daarbij: het biedt houvast om strategischer te opereren, zonder je waarden te verliezen. In de training Macht en politiek handelen in organisaties ontwikkel je je vermogen om positie te kiezen, belangen te verbinden, en invloed uit te oefenen met respect voor jezelf én anderen. Dat maakt je steviger en wendbaarder in complexe besluitvorming.
Wat is de rol van macht in organisaties?
Macht is in elke organisatie aanwezig. Niet alleen bij leiders, maar ook in teams, projecten en informele netwerken. Het is de mogelijkheid om richting te geven, besluiten te beïnvloeden of toegang te hebben tot informatie en middelen. Hoe je met die macht omgaat, maakt het verschil.
Waarom roept politiek gedrag zoveel weerstand op?
Niet iedereen voelt zich prettig bij het idee van politiek gedrag. Sommigen zien het als ‘spelletjes spelen’ of associëren het met manipulatie en dubbele agenda’s. Tegelijkertijd zijn er ook mensen die zich juist thuis voelen in informele netwerken en het beïnvloeden van besluiten. Het helpt om politiek gedrag niet als goed of fout te zien, maar als een realiteit in elke organisatie. Wie het bewust, integer en strategisch leert toepassen, vergroot zijn effectiviteit zonder zijn waarden te verliezen. Juist dat maakt het verschil tussen ‘politiek gedoe’ en verantwoord beïnvloeden.
Wat levert betere besluitvorming op?
Betere besluitvorming leidt tot meer draagvlak, snellere uitvoering en duurzamer resultaat. Als medewerkers het gevoel hebben dat hun stem ertoe doet, dat belangen open op tafel liggen en dat besluiten uitlegbaar zijn, groeit het vertrouwen in de organisatie. Besluiten die op een eerlijke, transparante en goed afgestemde manier tot stand komen, zorgen voor minder ruis, minder weerstand en meer gezamenlijke verantwoordelijkheid. Door aandacht te hebben voor het proces én voor wie er aan tafel zit, wordt besluitvorming niet alleen effectiever, maar ook menselijker.
Hoe kun je invloed uitoefenen zonder formele macht?
Je hoeft geen leidinggevende te zijn om invloed te hebben. Ook zonder formele macht kun je veel betekenen, juist door scherp te zijn op je vertrouwenspositie: ben je geloofwaardig, deskundig, betrokken? Mensen luisteren eerder naar collega’s die helder communiceren, betrouwbaar zijn en oog hebben voor het grotere geheel.