Ken jij de politieke spelregels? – lessen uit Benin (4)
Moet dat nou?
Op dag twee van ons bezoek aan Benin vertrokken we strak op tijd in de vroege ochtend het Beninese binnenland in naar het regionale handelsstadje Dassa. Net als de voorgaande middag kregen we begeleiding van een motorescorte van het presidentieel paleis om de grote stad Cotonou uit te komen. Iedere keer wanneer een auto niet tijdig genoeg reageerde op de stopsignalen van de politie, werd deze ruw aan de kant gedrukt. Onze motorescorte haalde halsbrekende acrobatische toeren uit, compleet met zwaaiende armen en benen. En het was duidelijk wie hier aan het langste eind trok. Vlotjes werden we door het drukke verkeer rond de hoofdstad geleid en bereikten we Dassa. De escorte maakte indruk, blijkbaar is dit de manier hier…
Politieke spelregels: Burgemeesters wil is wet?
Pascal, de directeur van The Hunger Project in Benin, onderhandelde onderweg uitgebreid met zijn mobiel met de burgemeester van Dassa, die wou dat we op weg naar de openingsceremonie van de rurale bank met de bus bij hem langs zouden komen. En als we dat niet deden, kon hij helaas ook niet bij de opening zijn… Pascal kende de macht en politieke spelregels en wist het spel in zijn voordeel te spelen: we gingen rechtstreeks naar Dassa, waar de burgemeester uiteindelijk op eigen gelegenheid verscheen.
Eerst openden we in Dassa een nieuwe rurale bank, een primeur voor THP. In deze bank werd het geld gestopt dat werd uitgespaard omdat de lokale overheid de kosten betaalde van de kleuterschool bij het epicentrum. Hierdoor konden de vrouwen van twee in de buurt gelegen epicentra het geld van deze bank gebruiken om naar de markt te reizen en handel te drijven. Handig, om snel je inkomsten van die dag om te kunnen zetten in spaargeld want dan kan niemand er meer bijkomen. Zo kan het spel dus ook gespeeld worden, wanneer corruptie op de loer ligt in jouw context…
Het was eigenlijk een spannend verhaal met die bank. Hoewel THP wel het geld had om hem te bouwen, moest de burgemeester van Dassa eerst de grond ervoor beschikbaar stellen. THP koopt immers geen grond want zij zijn niet de eigenaar van de bank – dat zijn de comités van de epicentra. Maar de burgemeester speelde een politiek spelletje. Hij beloofde dit te regelen maar stelde het besluit dan toch steeds weer opnieuw uit. Totdat Pascal hem er vriendelijk aan herinnerde dat, als hij de bouwgrond en vergunning niet op tijd zou regelen, hij dat zelf aan de bezoekende investeerders én de 20.000 in zijn kiesregio gemobiliseerde vrouwen mocht uitleggen. Snoeihard als het moet, die Pascal. Maar het werkte wel! En nu staat er dus een kersverse bank. Weliswaar nog niet helemaal af maar toch is het de bank die niemand in Dassa deze vrouwen meer afneemt. Zelfs de burgemeester was er uiteindelijk trots op!
Zo doen wij dat hier!
Daarna reisden we naar het nieuwe epicentrum in Tré, een kort busritje maar voor de vrouwen uit de buurt nog altijd een uur loopafstand over een onverharde stoffige weg. We luisterden naar de lange speeches van alle hoogwaardigheidsbekleders, vertraagd door de vele vertalingen. Gelukkig werden de verplichte toespraken af en toe onderbroken door kleine groepjes vrouwen die een lied zongen, klapten en dansten. Uiteindelijk knipten we met elkaar het lint door en werd het een lang feest. De avond brachten we door in de zwoele buitenlucht, waarbij de Nederlandse ambassade zeer aangenaam gezelschap was. Ze vertelden veel achtergrondverhalen en gaven aan in elk geval de deur nog steeds open te houden voor een mogelijk intensievere samenwerking. Over langdurige besluitvormingsprocessen gesproken…
Als toetje kreeg Evelijne Bruning, directeur THP Nederland, die dag een serieus huwelijksaanzoek van de politiechef van Dassa. Een boomlange man, in een zwart leren pak, die de hele dag nog geen druppel zweet vertoonde. Als ze zijn derde vrouw worden, zou hij graag in ruil daarvoor een huis voor haar bouwen. Toen ze de politiechef vertelde dat Nederlandse mannen, in elk geval die van haar, voor de kinderen zorgen en het huishouden doen, viel hij van het lachen bijna van zijn motorfiets. Zoiets belachelijks had hij nog nooit gehoord. Nederlandse vrouwen waren bij nader inzien toch wel erg duur. Vereerd door het aanzoek, maar toch helaas ervoor gekozen dit spel te verliezen, bepaalde Evelijne haar eigen spelregels!
Ken jij de politieke spelregels van de macht en kantoorpolitiek?
De genoemde ervaringen deden mij maar weer eens beseffen hoe belangrijk het is om de regels van je context te kennen. Zonder inzicht in de spelregels kun je het spel niet succesvol spelen. Hoe oefen jij invloed uit op je context en op de politieke besluitvormingsprocessen binnen je organisatie, die niet altijd even transparant en helder zijn?
Bij het verlaten van Benin werd me tot drie maal toe gevraagd of ik nog euro’s in bezit had. Na drie keer volhardend en met een stalen gezicht ‘nee’ gezegd te hebben tegen de diverse douaniers mocht ik uiteindelijk door…met nog 150 euro in mijn binnenzak klom ik het vliegtuig in en maakte ik me op voor de terugreis. Dit spel kende ik!
PS. Evelijne, dank voor jouw inspirerende input voor dit blog!
Wil je meer informatie, neem dan contact op met Muriel Schrikkema.
Veelgestelde vragen over een macht, politiek handelen en besluitvorming
Wat bedoelen we met politiek gedrag in organisaties / projecten?
Politiek gedrag in projecten / organisaties gaat over invloed uitoefenen om iets voor elkaar te krijgen. Dat kan constructief zijn, bijvoorbeeld door belangen te verbinden of draagvlak te creëren, maar ook destructief, als het leidt tot manipulatie of verborgen agenda’s. Politiek gedrag is dus niet per definitie verkeerd, maar vraagt om bewustzijn, zorgvuldigheid en integriteit.
Waarom vinden veel mensen politiek in organisaties ongemakkelijk?
Omdat politiek al snel wordt geassocieerd met spelletjes, machtsspel en verborgen beïnvloeding. Veel mensen voelen zich hier ongemakkelijk bij, zeker als ze waarde hechten aan transparantie en gelijkwaardigheid. Tegelijk ontkomen we er niet aan: politiek gedrag speelt zich in elke organisatie af. Hoe bewuster je ermee omgaat, hoe meer je kunt bijdragen aan eerlijke besluitvorming.
Hoe herken je 'rattengedrag' op de werkvloer?
Rattengedrag is destructief politiek gedrag dat samenwerking ondermijnt — vaak subtiel, soms openlijk. Denk aan informatie achterhouden, anderen klein houden, stoken, vage toezeggingen doen of systematisch verantwoordelijkheid ontwijken. Ook ‘ja’ zeggen maar ‘nee’ doen of sluipende roddel zijn veelvoorkomende vormen. Dit gedrag wordt vaak verhuld met schijnbare collegialiteit, waardoor het lastig te benoemen is. In onze training helpt Peter van Geer deelnemers dit gedrag te herkennen én er strategisch op te reageren, zonder je eigen integriteit te verliezen. Zo bewaak je de samenwerking én blijf je stevig staan in complexe krachtenvelden.
Hoe ga je om met mensen die zich onzichtbaar verzetten?
Onzichtbaar verzet (denk aan passiviteit, cynisme of het uitstellen van besluiten) is vaak een signaal van frustratie, onzekerheid of een gevoel van buitensluiting. In plaats van dit gedrag te negeren of te bestraffen, helpt het om het gesprek aan te gaan over wat er onderhuids speelt: welke zorgen, behoeften of belangen worden niet gezien of gehoord? Politiek sensitief handelen betekent in zulke situaties niet forceren, maar juist vertragen, luisteren en ruimte maken voor wat niet wordt uitgesproken. Juist in die onderstroom liggen vaak de sleutels tot herstel van vertrouwen en vooruitgang in samenwerking.
Wat is het politieke handelingsmodel van Martin Hetebrij?
Martin Hetebrij, vriend van onze organisatie, ontwikkelde het politieke handelingsmodel om mensen te helpen hun invloed in organisaties bewust, transparant en ethisch in te zetten. Het model onderscheidt vijf fasen: agenderen, positioneren, mobiliseren, besluiten en verantwoorden. Deze stappen helpen je om besluitvorming strategisch te benaderen, zonder je integriteit te verliezen. Het is een praktisch model om beter te begrijpen wat er speelt, en hoe je gericht kunt handelen binnen het formele én informele krachtenveld in je project, je organisatie of tussen organisaties.
Hoe gebruik je het politieke handelingsmodel effectief én integer?
Hetebrijs politieke handelingsmodel nodigt je uit om je positie bewust te bepalen binnen het besluitvormingsproces. Dat begint met positioneren: waar sta je in het krachtenveld, welke rol neem je, welke belangen spelen er? Vervolgens kijk je naar de machtspositie (zoals formele bevoegdheden of toegang tot besluitprocedures) en je vertrouwenspositie (zoals je geloofwaardigheid of expertise in de ogen van anderen). Door hier scherp zicht op te krijgen, kun je kiezen hoe je communiceert, agendeert of mobiliseert — en dat op een manier die bij jou past én het grotere geheel dient. Zo maak je politieke processen transparanter en minder persoonlijk, zonder naïef te worden over hoe besluiten écht tot stand komen.
Hoe blijf je integer in een politieke organisatie?
Integriteit vraagt om trouw blijven aan je waarden, juist wanneer de druk van het krachtenveld toeneemt. In politieke omgevingen waar belangen botsen, besluiten onder tijdsdruk vallen en niet alles transparant is, kan dat ingewikkeld zijn. De uitdaging is om invloed uit te oefenen zonder te manipuleren, om belangen te verbinden zonder je eigen kompas te verliezen, en om keuzes te maken die je met open vizier kunt uitleggen én verdedigen. Dat vraagt moed én zelfinzicht. In onze aanpak gebruiken we bijvoorbeeld de feedforward analyse om inzicht te krijgen in je eigen kwaliteiten in het politieke spel. Wat doe jij al effectief? Waar zit jouw natuurlijke kracht en waar loop je risico om te veel aan te passen, te vermijden of juist te forceren? Door dit zichtbaar te maken, krijg je meer grip op je gedrag in complexe situaties. Je leert bewust schakelen tussen betrokkenheid en begrenzing, tussen meebewegen en richting geven. Zo blijf je trouw aan jezelf én effectief in het grotere geheel.
Wat is organisatiesensitiviteit?
Organisatiesensitiviteit is het vermogen om aan te voelen hoe formele én informele krachten binnen een organisatie werken. Het gaat om het begrijpen van belangen, machtsverhoudingen, posities, groepsdynamieken en ongeschreven regels — en daar bewust én effectief op inspelen. Een organisatiesensitief persoon luistert tussen de regels door, ziet wat er speelt onder de oppervlakte en beweegt zich met gevoel voor timing, zonder zichzelf te verliezen. Dat vraagt niet om meespelen met elk belang, maar om strategisch én persoonlijk handelen dat past bij jou en de situatie.
Waarom voelt besluitvorming soms oneerlijk of onbegrijpelijk?
Besluitvorming binnen organisaties is zelden volledig transparant. Medewerkers krijgen vaak alleen het eindresultaat te zien, niet het proces of de belangen die meewogen. Als mensen niet begrijpen waarom iets besloten is, voelen ze zich buitengesloten of niet serieus genomen. Dat ondermijnt motivatie en vertrouwen. Juist daarom is het belangrijk om het besluitvormingsproces goed te duiden: welke belangen speelden mee, wie heeft invloed gehad, en hoe past dit binnen het grotere geheel? Door de context te delen en actief het gesprek aan te gaan over afwegingen, vergroot je het gevoel van rechtvaardigheid én eigenaarschap.
Is politiek gedrag nodig om invloed te hebben?
Ja, zonder politiek bewustzijn kom je vaak bedrogen uit. Zelfs met de beste inhoud kun je aan de zijlijn belanden als je het krachtenveld niet begrijpt. Politiek gedrag hoeft niets te maken te hebben met manipulatie of eigenbelang. Het draait om strategisch denken: weten wie waarover gaat, wie je wanneer moet betrekken en hoe je je boodschap afstemt op je omgeving. Door bewust te handelen (met gevoel voor timing, positie en relaties) kun je bijdragen aan betere besluiten én trouw blijven aan je waarden. Dat is de kern van integer politiek handelen.
Wat kun je doen als je merkt dat je buiten spel staat?
Het gevoel dat besluiten je overkomen zonder dat je erbij betrokken bent, raakt je motivatie en werkplezier. In plaats van je terug te trekken, is het juist dan belangrijk om je omgevingsbewustzijn te vergroten. Wat speelt er achter de schermen? Wie neemt de besluiten, en op basis van welke informatie? Door actief contact te zoeken, vragen te stellen en je eigen rol en toegevoegde waarde duidelijk te maken, kun je jezelf opnieuw positioneren in het krachtenveld. Wie begrijpt hoe de hazen lopen, raakt minder snel verrast en kan op het juiste moment het verschil maken. Een training die je leert het politieke spel in je organisatie/project effectiever te spelen kan je daarbij helpen.
Hoe leer je politiek vaardiger te worden?
Politieke vaardigheid begint bij zelfinzicht: herkennen hoe jij reageert in spanningsvolle situaties met tegengestelde belangen of onduidelijke besluitvorming. Trek je je terug, word je scherp, of probeer je consensus te zoeken? Door bewust te oefenen met situaties waarin macht, belangen en afhankelijkheden spelen, leer je effectiever én ethisch handelen in het politieke krachtenveld. Inzicht in het model van Martin Hetebrij helpt daarbij: het biedt houvast om strategischer te opereren, zonder je waarden te verliezen. In de training Macht en politiek handelen in organisaties ontwikkel je je vermogen om positie te kiezen, belangen te verbinden, en invloed uit te oefenen met respect voor jezelf én anderen. Dat maakt je steviger en wendbaarder in complexe besluitvorming.
Wat is de rol van macht in organisaties?
Macht is in elke organisatie aanwezig. Niet alleen bij leiders, maar ook in teams, projecten en informele netwerken. Het is de mogelijkheid om richting te geven, besluiten te beïnvloeden of toegang te hebben tot informatie en middelen. Hoe je met die macht omgaat, maakt het verschil.
Waarom roept politiek gedrag zoveel weerstand op?
Niet iedereen voelt zich prettig bij het idee van politiek gedrag. Sommigen zien het als ‘spelletjes spelen’ of associëren het met manipulatie en dubbele agenda’s. Tegelijkertijd zijn er ook mensen die zich juist thuis voelen in informele netwerken en het beïnvloeden van besluiten. Het helpt om politiek gedrag niet als goed of fout te zien, maar als een realiteit in elke organisatie. Wie het bewust, integer en strategisch leert toepassen, vergroot zijn effectiviteit zonder zijn waarden te verliezen. Juist dat maakt het verschil tussen ‘politiek gedoe’ en verantwoord beïnvloeden.
Wat levert betere besluitvorming op?
Betere besluitvorming leidt tot meer draagvlak, snellere uitvoering en duurzamer resultaat. Als medewerkers het gevoel hebben dat hun stem ertoe doet, dat belangen open op tafel liggen en dat besluiten uitlegbaar zijn, groeit het vertrouwen in de organisatie. Besluiten die op een eerlijke, transparante en goed afgestemde manier tot stand komen, zorgen voor minder ruis, minder weerstand en meer gezamenlijke verantwoordelijkheid. Door aandacht te hebben voor het proces én voor wie er aan tafel zit, wordt besluitvorming niet alleen effectiever, maar ook menselijker.
Hoe kun je invloed uitoefenen zonder formele macht?
Je hoeft geen leidinggevende te zijn om invloed te hebben. Ook zonder formele macht kun je veel betekenen, juist door scherp te zijn op je vertrouwenspositie: ben je geloofwaardig, deskundig, betrokken? Mensen luisteren eerder naar collega’s die helder communiceren, betrouwbaar zijn en oog hebben voor het grotere geheel.