Kantoorpolitiek zonder kantoor …

Hoe zit het met kantoorpolitiek als er bijna of helemaal geen kantoor meer is? Al bijna 15 jaar organiseren wij de succesvolle training ‘Macht & Politiek in Organisaties – Het politieke spel in je organisatie effectiever spelen’. Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de vaak verborgen krachten die ten grondslag liggen aan de formele en informele machtsdynamiek in organisaties. Het succes van mensen hangt niet alleen af van wat ze inbrengen, maar zeker ook van hun vermogen om te navigeren door ‘de weinig transparante wateren van de kantoorpolitiek’. Deze laatste zin komt uit een onlangs gepubliceerd artikel in Harvard Business Review[i] over kantoorpolitiek.

En uiteraard is onze training van nu, qua opzet en inhoud, niet te vergelijken met de allereerste training. De training verandert, omdat ook kantoorpolitiek aan verandering onderhevig is. In het eerder aangehaalde Harvard artikel vragen de onderzoekers zich af wat er gebeurt met kantoorpolitiek als er geen kantoor meer is. Wat gebeurt er met kantoorpolitiek als het kantoor verplaatst van fysiek naar virtueel.

We missen het spontane gesprek bij het koffiezetapparaat

Thuiswerken bestaat al enige tijd, maar is door de corona pandemie in een stroomversnelling geraakt. Daarmee ook de manier hoe we met elkaar samenwerken. Geheel of gedeeltelijk is de fysieke samenwerking op kantoor verplaatst naar online samenwerken. Persoonlijk contact en fysieke menselijke interactie zijn (deels) verdwenen of minder geworden. Met diverse gevolgen van dien. “We missen het spontane gesprek bij het koffiezetapparaat” horen we bijvoorbeeld klanten geregeld zeggen.

Was het aan het begin van de corona crisis nog vreemd en onwennig, inmiddels is voor veel mensen een zekere mate van normaliteit ontstaan. Ze werken online en als ze op kantoor komen dan is het vaak met minder collega’s dan normaal. Samenwerken, vergaderen, et cetera doe je online. Even bijpraten bij het koffiezetapparaat doen we veel minder en vaak alleen nog via de telefoon.

Wat betekent dit nu voor de kantoorpolitiek? Zijn de oude normen en regels nog van toepassing? Ontstaat er minder vriendjespolitiek? Neemt gebruik van macht op basis van kennis en ervaring toe? De onderzoekers vragen zich daarnaast af of de inzet van technologie (online werken) ervoor zorgt dat we ons meer concentreren op onze werkelijke prestaties, waardoor de impact van informele netwerken en informeel beïnvloeden wordt verminderd?

Zelfs zonder fysiek kantoor, zal kantoorpolitiek niet verdwijnen

Net zoals de organisatiecultuur niet zal verdwijnen alleen omdat mensen vanuit huis werken, zal kantoorpolitiek ook niet verdwijnen. Volgens de onderzoekers zijn er drie belangrijke kansen die professionals kunnen aangrijpen tijdens deze overgang naar geheel of gedeeltelijk kantoorloos werken:

1. De mogelijkheid om relaties te resetten.
   De verschuiving naar werken op afstand heeft de patronen van onze interactie op het werk grondig verstoord. Dit is een kans om relaties met je baas en collega’s te herstellen. Als je in het verleden minder succesvol was in kantoorpolitiek, dan is dit een moment om na te denken over hoe je de situatie kunt veranderen. Wees vooral duidelijk in je communicatie over het werk en zoek vooral zelf en regelmatig contact. Overweeg ook de sociale kant van kantoorpolitiek. Het is mogelijk dat anderen meer tijd en energie hebben geïnvesteerd in het opbouwen van persoonlijke relaties met collega’s, terwijl jij jezelf op een afstand hield. Dat je vooral druk was met je werk zo goed mogelijk te doen. De pandemie biedt een natuurlijke gelegenheid om relaties te verstevigen – of je dat nu in het verleden hebt gedaan of niet. Probeer inhaalgesprekken voor te stellen of echt te informeren naar het welzijn van anderen.
2. De kans dat de kwaliteit van werk zegeviert.
   Op een of ander moment hebben we bijna allemaal een irritante collega gehad die half werk levert. Die (minimale) prestaties weet op te poetsen en zich charmant een weg baant naar onverdiende promoties. Die negatieve vorm van kantoorpolitiek wordt door weinig mensen gewaardeerd. Dat is bijvoorbeeld ook niet waar onze training rond macht en politiek in organisaties over gaat. Gelukkig is het veel moeilijker voor deze mensen om succesvol te zijn in een virtuele omgeving. Ze hebben geen gemakkelijke toegang tot overleg of roddelen in de kantine of na het werk op de parkeerplaats. De auteurs beschrijven het mooi: In een wereld waar elke extra minuut van een online-vergadering als een heel leven aanvoelt, is hun opgeblazen gevoel en bonken op de borst te zien als verspilling van tijd die het is. Een virtuele werkomgeving biedt veel meer de mogelijkheid om beoordeeld te worden op de kwaliteit van je werk dan op je gedrag er omheen.
3. De mogelijkheid om je netwerken te diversifiëren.
   De discussie over online werken richt zich vaak op het feit dat het moeilijker is om te netwerken met collega’s met wie je vroeger een kantoor deelde. Om de voor de hand liggende reden dat we de neiging hebben om diepere emotionele en sociale banden op te bouwen met mensen die fysiek dichter bij ons staan. Maar werken vanaf afgelegen locaties geeft je ook een voordeel: de mogelijkheid om relaties op te bouwen met collega’s en klanten wereldwijd die je anders misschien had verwaarloosd. Online met elkaar werken vermindert onze voorkeur voor het werken met alleen mensen die dicht bij ons staan. Die op ons lijken. Online samenwerken nodigt uit om te werken met mensen die niet alleen fysiek ver weg zijn, maar ook qua cultuur en waarden divers zijn. Maak je netwerk dus diverser en groter. Doe dit bijvoorbeeld door één-op-één overleg in te plannen, een e-mail te sturen of interessante artikelen te delen. Dit wordt een belangrijk onderdeel van kantoorpolitiek, omdat veel mensen, bewust of onbewust, een vrij homogeen netwerk hebben. Een netwerk met mensen die bij dezelfde organisatie of op hetzelfde kantoor werken. Je kunt jouw netwerk veel veerkrachtiger en uiteindelijk nuttiger maken door je te concentreren op het ontwikkelen van een divers netwerk met collega’s die anders zijn dan jij.

Kantoorpolitiek zal altijd blijven

Kantoorpolitiek is een spel met spelregels. Het is een ambacht dat je tijdens onze training kunt leren. Je leert het spel beter te zien, begrijpen en te spelen, vanuit je eigen kwaliteiten. En ook  een kantoorloze omgeving zal kantoorpolitiek niet laten verdwijnen. De menselijke natuur is niet van de ene op de andere dag veranderd en achterkamer gesprekken en macht uitoefening zullen niet zomaar verdampen. Daar waar meerdere belangen zijn, is politiek.

Abonneer je op onze maandelijkse nieuwsbrief en ontvang de nieuwste artikelen, programma's en praktijkcases!

Abonneren

De onderzoekers in het Harvard artikel verwachten dat het ook mogelijk is dat, naarmate de wereld langzaam weer opengaat en sommige kantoren weer open gaan, het risico van een ​​’tweeledig’ systeem van kantoorpolitiek wordt ontwikkeld. Waarbij de mensen die samen kunnen zijn op kantoor een voorkeursbehandeling krijgen t.o.v. degenen die vooral thuiswerken. Zelfs als er geen daadwerkelijke prestatieverschillen tussen beide groepen zijn. Terechte zorgen, maar door de bovenstaande strategieën te volgen, is de kans veel groter dat je ‘politiek’ succesvol bent in deze bijzondere tijd.

Wil je meer weten over de training Het politieke spel in je organisatie effectiever spelen? Neem dan contact op met Marco Schreurs of Muriel Schrikkema (T. 035-6037979).

[i] ‘Navigating Office Politics When There Is No Office’ door Tomas Chamorro-Premuzic en Dorie Clark – Harvard Business Review (October 12, 2020)

Veelgestelde vragen over een macht, politiek handelen en besluitvorming

• Wat bedoelen we met politiek gedrag in organisaties / projecten?

  Politiek gedrag in projecten / organisaties gaat over invloed uitoefenen om iets voor elkaar te krijgen. Dat kan constructief zijn, bijvoorbeeld door belangen te verbinden of draagvlak te creëren, maar ook destructief, als het leidt tot manipulatie of verborgen agenda’s. Politiek gedrag is dus niet per definitie verkeerd, maar vraagt om bewustzijn, zorgvuldigheid en integriteit.

• Waarom vinden veel mensen politiek in organisaties ongemakkelijk?

  Omdat politiek al snel wordt geassocieerd met spelletjes, machtsspel en verborgen beïnvloeding. Veel mensen voelen zich hier ongemakkelijk bij, zeker als ze waarde hechten aan transparantie en gelijkwaardigheid. Tegelijk ontkomen we er niet aan: politiek gedrag speelt zich in elke organisatie af. Hoe bewuster je ermee omgaat, hoe meer je kunt bijdragen aan eerlijke besluitvorming.

• Hoe herken je 'rattengedrag' op de werkvloer?

  Rattengedrag is destructief politiek gedrag dat samenwerking ondermijnt — vaak subtiel, soms openlijk. Denk aan informatie achterhouden, anderen klein houden, stoken, vage toezeggingen doen of systematisch verantwoordelijkheid ontwijken. Ook ‘ja’ zeggen maar ‘nee’ doen of sluipende roddel zijn veelvoorkomende vormen. Dit gedrag wordt vaak verhuld met schijnbare collegialiteit, waardoor het lastig te benoemen is. In onze training helpt Peter van Geer deelnemers dit gedrag te herkennen én er strategisch op te reageren, zonder je eigen integriteit te verliezen. Zo bewaak je de samenwerking én blijf je stevig staan in complexe krachtenvelden.

• Hoe ga je om met mensen die zich onzichtbaar verzetten?

  Onzichtbaar verzet (denk aan passiviteit, cynisme of het uitstellen van besluiten) is vaak een signaal van frustratie, onzekerheid of een gevoel van buitensluiting. In plaats van dit gedrag te negeren of te bestraffen, helpt het om het gesprek aan te gaan over wat er onderhuids speelt: welke zorgen, behoeften of belangen worden niet gezien of gehoord? Politiek sensitief handelen betekent in zulke situaties niet forceren, maar juist vertragen, luisteren en ruimte maken voor wat niet wordt uitgesproken. Juist in die onderstroom liggen vaak de sleutels tot herstel van vertrouwen en vooruitgang in samenwerking.

• Wat is het politieke handelingsmodel van Martin Hetebrij?

  Martin Hetebrij, vriend van onze organisatie, ontwikkelde het politieke handelingsmodel om mensen te helpen hun invloed in organisaties bewust, transparant en ethisch in te zetten. Het model onderscheidt vijf fasen: agenderen, positioneren, mobiliseren, besluiten en verantwoorden. Deze stappen helpen je om besluitvorming strategisch te benaderen, zonder je integriteit te verliezen. Het is een praktisch model om beter te begrijpen wat er speelt, en hoe je gericht kunt handelen binnen het formele én informele krachtenveld in je project, je organisatie of tussen organisaties.

• Hoe gebruik je het politieke handelingsmodel effectief én integer?

  Hetebrijs politieke handelingsmodel nodigt je uit om je positie bewust te bepalen binnen het besluitvormingsproces. Dat begint met positioneren: waar sta je in het krachtenveld, welke rol neem je, welke belangen spelen er? Vervolgens kijk je naar de machtspositie (zoals formele bevoegdheden of toegang tot besluitprocedures) en je vertrouwenspositie (zoals je geloofwaardigheid of expertise in de ogen van anderen). Door hier scherp zicht op te krijgen, kun je kiezen hoe je communiceert, agendeert of mobiliseert — en dat op een manier die bij jou past én het grotere geheel dient. Zo maak je politieke processen transparanter en minder persoonlijk, zonder naïef te worden over hoe besluiten écht tot stand komen.

• Hoe blijf je integer in een politieke organisatie?

  Integriteit vraagt om trouw blijven aan je waarden, juist wanneer de druk van het krachtenveld toeneemt. In politieke omgevingen waar belangen botsen, besluiten onder tijdsdruk vallen en niet alles transparant is, kan dat ingewikkeld zijn. De uitdaging is om invloed uit te oefenen zonder te manipuleren, om belangen te verbinden zonder je eigen kompas te verliezen, en om keuzes te maken die je met open vizier kunt uitleggen én verdedigen. Dat vraagt moed én zelfinzicht. In onze aanpak gebruiken we bijvoorbeeld de feedforward analyse om inzicht te krijgen in je eigen kwaliteiten in het politieke spel. Wat doe jij al effectief? Waar zit jouw natuurlijke kracht en waar loop je risico om te veel aan te passen, te vermijden of juist te forceren? Door dit zichtbaar te maken, krijg je meer grip op je gedrag in complexe situaties. Je leert bewust schakelen tussen betrokkenheid en begrenzing, tussen meebewegen en richting geven. Zo blijf je trouw aan jezelf én effectief in het grotere geheel.

• Wat is organisatiesensitiviteit?

  Organisatiesensitiviteit is het vermogen om aan te voelen hoe formele én informele krachten binnen een organisatie werken. Het gaat om het begrijpen van belangen, machtsverhoudingen, posities, groepsdynamieken en ongeschreven regels — en daar bewust én effectief op inspelen. Een organisatiesensitief persoon luistert tussen de regels door, ziet wat er speelt onder de oppervlakte en beweegt zich met gevoel voor timing, zonder zichzelf te verliezen. Dat vraagt niet om meespelen met elk belang, maar om strategisch én persoonlijk handelen dat past bij jou en de situatie.

• Waarom voelt besluitvorming soms oneerlijk of onbegrijpelijk?

  Besluitvorming binnen organisaties is zelden volledig transparant. Medewerkers krijgen vaak alleen het eindresultaat te zien, niet het proces of de belangen die meewogen. Als mensen niet begrijpen waarom iets besloten is, voelen ze zich buitengesloten of niet serieus genomen. Dat ondermijnt motivatie en vertrouwen. Juist daarom is het belangrijk om het besluitvormingsproces goed te duiden: welke belangen speelden mee, wie heeft invloed gehad, en hoe past dit binnen het grotere geheel? Door de context te delen en actief het gesprek aan te gaan over afwegingen, vergroot je het gevoel van rechtvaardigheid én eigenaarschap.

• Is politiek gedrag nodig om invloed te hebben?

  Ja, zonder politiek bewustzijn kom je vaak bedrogen uit. Zelfs met de beste inhoud kun je aan de zijlijn belanden als je het krachtenveld niet begrijpt. Politiek gedrag hoeft niets te maken te hebben met manipulatie of eigenbelang. Het draait om strategisch denken: weten wie waarover gaat, wie je wanneer moet betrekken en hoe je je boodschap afstemt op je omgeving. Door bewust te handelen (met gevoel voor timing, positie en relaties) kun je bijdragen aan betere besluiten én trouw blijven aan je waarden. Dat is de kern van integer politiek handelen.

• Wat kun je doen als je merkt dat je buiten spel staat?

  Het gevoel dat besluiten je overkomen zonder dat je erbij betrokken bent, raakt je motivatie en werkplezier. In plaats van je terug te trekken, is het juist dan belangrijk om je omgevingsbewustzijn te vergroten. Wat speelt er achter de schermen? Wie neemt de besluiten, en op basis van welke informatie? Door actief contact te zoeken, vragen te stellen en je eigen rol en toegevoegde waarde duidelijk te maken, kun je jezelf opnieuw positioneren in het krachtenveld. Wie begrijpt hoe de hazen lopen, raakt minder snel verrast en kan op het juiste moment het verschil maken. Een training die je leert het politieke spel in je organisatie/project effectiever te spelen kan je daarbij helpen.

• Hoe leer je politiek vaardiger te worden?

  Politieke vaardigheid begint bij zelfinzicht: herkennen hoe jij reageert in spanningsvolle situaties met tegengestelde belangen of onduidelijke besluitvorming. Trek je je terug, word je scherp, of probeer je consensus te zoeken? Door bewust te oefenen met situaties waarin macht, belangen en afhankelijkheden spelen, leer je effectiever én ethisch handelen in het politieke krachtenveld. Inzicht in het model van Martin Hetebrij helpt daarbij: het biedt houvast om strategischer te opereren, zonder je waarden te verliezen. In de training Macht en politiek handelen in organisaties ontwikkel je je vermogen om positie te kiezen, belangen te verbinden, en invloed uit te oefenen met respect voor jezelf én anderen. Dat maakt je steviger en wendbaarder in complexe besluitvorming.

• Wat is de rol van macht in organisaties?

  Macht is in elke organisatie aanwezig. Niet alleen bij leiders, maar ook in teams, projecten en informele netwerken. Het is de mogelijkheid om richting te geven, besluiten te beïnvloeden of toegang te hebben tot informatie en middelen. Hoe je met die macht omgaat, maakt het verschil.

• Waarom roept politiek gedrag zoveel weerstand op?

  Niet iedereen voelt zich prettig bij het idee van politiek gedrag. Sommigen zien het als ‘spelletjes spelen’ of associëren het met manipulatie en dubbele agenda’s. Tegelijkertijd zijn er ook mensen die zich juist thuis voelen in informele netwerken en het beïnvloeden van besluiten. Het helpt om politiek gedrag niet als goed of fout te zien, maar als een realiteit in elke organisatie. Wie het bewust, integer en strategisch leert toepassen, vergroot zijn effectiviteit zonder zijn waarden te verliezen. Juist dat maakt het verschil tussen ‘politiek gedoe’ en verantwoord beïnvloeden.

• Wat levert betere besluitvorming op?

  Betere besluitvorming leidt tot meer draagvlak, snellere uitvoering en duurzamer resultaat. Als medewerkers het gevoel hebben dat hun stem ertoe doet, dat belangen open op tafel liggen en dat besluiten uitlegbaar zijn, groeit het vertrouwen in de organisatie. Besluiten die op een eerlijke, transparante en goed afgestemde manier tot stand komen, zorgen voor minder ruis, minder weerstand en meer gezamenlijke verantwoordelijkheid. Door aandacht te hebben voor het proces én voor wie er aan tafel zit, wordt besluitvorming niet alleen effectiever, maar ook menselijker.

• Hoe kun je invloed uitoefenen zonder formele macht?

  Je hoeft geen leidinggevende te zijn om invloed te hebben. Ook zonder formele macht kun je veel betekenen, juist door scherp te zijn op je vertrouwenspositie: ben je geloofwaardig, deskundig, betrokken? Mensen luisteren eerder naar collega’s die helder communiceren, betrouwbaar zijn en oog hebben voor het grotere geheel.