Hoe ga je om met politieke spelletjes?

Politieke spelletjes zijn in vrijwel elke organisatie aanwezig. Of het nu gaat om subtiele beïnvloeding of openlijke machtsstrijd, ze hebben vaak een negatieve lading. Dit komt doordat ze geassocieerd worden met manipulatie, een gebrek aan transparantie en conflicten. Toch zijn macht en politiek onvermijdelijk in een omgeving waar verschillende belangen samenkomen. De uitdaging is om ze te herkennen en er op een ethische manier mee om te gaan.

Tijdens onze training ‘Het politieke spel in je organisatie / project effectiever spelen’ is dit een veel besproken thema. In dit artikel lees je waarom politieke spelletjes ontstaan en hoe je ze kunt herkennen. Daarnaast bieden we vijf praktische strategieën om er effectief mee om te gaan. Je leert hoe je inzicht krijgt in machtsstructuren, je emotionele vaardigheden kunt inzetten, duidelijk communiceert, sterke relaties opbouwt en de focus legt op gezamenlijke doelen. Ook bespreken we hoe je omgaat met schadelijk gedrag en altijd professioneel blijft.

Wat zijn politieke spelletjes precies?

Politieke spelletjes ontstaan in situaties waar mensen of groepen concurreren om macht, middelen of invloed. Dit kan variëren van roddelen en bondgenootschappen smeden tot het achterhouden van informatie of het manipuleren van besluitvormingsprocessen. Harvard Business Review publiceerde een onderzoek waarin 75% van de respondenten aangaf dat kantoorpolitiek een grote aanslag op hun veerkracht was¹. Dit onderstreept hoe belastend politieke dynamieken kunnen zijn.

Het negatieve imago van politieke spelletjes is begrijpelijk, maar politiek in organisaties is niet per definitie slecht. Sterker nog, goed uitgevoerd politiek handelen kan zorgen voor betere samenwerking, innovatie en besluitvorming. Het verschil zit in de intentie en uitvoering: gebruik je politiek om jezelf te verrijken ten koste van anderen, of zet je het in om gezamenlijke doelen te bereiken?

Wil je meer cases, artikelen en trainingen rond dit thema? Kijk dan op onze themapagina:
Politiek in organisaties: versterk jouw strategische invloed

Waarom ontstaan politieke spelletjes?

Politieke spelletjes ontstaan vaak in complexe organisaties waar rollen, verantwoordelijkheden en belangen overlappen. Plattere organisatiestructuren en matrixmodellen hebben traditionele hiërarchieën vervangen, waardoor besluitvorming niet langer vanuit één centrale autoriteit komt. Dit biedt ruimte voor autonomie, maar ook voor onzekerheid en spanningen.

In zulke omgevingen concurreren mensen om invloed. Dit kan leiden tot het vormen van kliekjes, het prioriteren van eigen belangen boven die van de organisatie, en zelfs sabotage van andermans ideeën. Daniel Goleman, expert in emotionele intelligentie, wijst erop dat een gebrek aan empathie en zelfbewustzijn vaak de oorzaak is van destructieve politieke spelletjes².

Hoe herken je politieke spelletjes?

Het herkennen van politieke spelletjes is essentieel om er effectief mee om te gaan. Dit begint met het observeren van patronen in gedrag en communicatie. Merk je bijvoorbeeld dat informatie alleen met een selecte groep wordt gedeeld? Of dat bepaalde mensen altijd lijken te profiteren van besluitvormingsprocessen, ongeacht de inhoudelijke kwaliteit van hun ideeën? Dit zijn signalen van politieke dynamieken.

Daarnaast is het belangrijk om stil te staan bij de motieven achter het gedrag van anderen. Wat drijft hen? Is het angst voor verlies van status, ambitie om hogerop te komen, of een persoonlijke overtuiging over wat het beste is voor de organisatie? Door deze motivaties te begrijpen, kun je beter anticiperen op hun acties.

Effectief omgaan met politieke spelletjes

Omgaan met politieke spelletjes vraagt om strategie en zelfreflectie. Het doel is niet om mee te spelen in manipulatieve spelletjes, maar om op een ethische en constructieve manier invloed uit te oefenen.

1) Begrijp het krachtenveld

Een eerste stap is het in kaart brengen van de machtsstructuren binnen jouw organisatie. Dit omvat zowel de formele als informele machtslijnen. Formele macht komt voort uit posities binnen de organisatie, zoals managers of projectleiders. Informele macht ligt vaak bij degenen met sterke netwerken of specifieke expertise. Door te begrijpen wie de sleutelspelers zijn en hoe beslissingen worden genomen, kun je effectiever navigeren in dit krachtenveld.

2) Ontwikkel emotionele intelligentie

Het omgaan met politieke spelletjes vraagt om emotionele intelligentie. Dit betekent dat je je eigen emoties kunt reguleren en tegelijkertijd empathie toont voor de emoties van anderen. Emotionele intelligentie helpt je om kalm te blijven in stressvolle situaties en effectief te communiceren, zelfs wanneer er sprake is van conflicten.

Goleman benadrukt dat zelfbewustzijn cruciaal is: je moet je eigen triggers kennen en voorkomen dat je impulsief reageert². Dit stelt je in staat om met meer bedachtzaamheid te handelen, wat essentieel is in een politiek geladen omgeving.

3) Communiceer helder en ethisch

Transparantie is een krachtig wapen tegen politieke spelletjes. Zorg ervoor dat je open bent over je intenties en doelen. Dit helpt om vertrouwen op te bouwen en de ruimte voor speculatie en manipulatie te verkleinen. Daarnaast is het belangrijk om goed te luisteren en anderen de ruimte te geven om hun standpunten te delen. Een dialoog gebaseerd op wederzijds respect kan vaak spanningen verminderen en constructieve oplossingen opleveren.

4) Bouw sterke relaties

Een krachtig netwerk binnen je organisatie is een belangrijk middel om politieke spelletjes te neutraliseren. Relaties gebaseerd op vertrouwen en wederzijds respect helpen je om invloed uit te oefenen op een manier die bijdraagt aan het gemeenschappelijke belang. Investeer in het opbouwen van verbindingen met mensen op verschillende niveaus en afdelingen, en wees oprecht in je interacties.

5) Focus op gezamenlijke doelen

Door de aandacht te verleggen naar de doelen van de organisatie, kun je politieke spelletjes ombuigen naar samenwerking. Wanneer mensen zien hoe hun individuele inspanningen bijdragen aan een groter geheel, ontstaat er vaak meer bereidheid om samen te werken en compromissen te sluiten. Het benadrukken van gemeenschappelijke doelen helpt om de focus te leggen op wat echt belangrijk is.

Wat te doen als politieke spelletjes destructief worden?

Soms kunnen politieke spelletjes zo destructief worden dat ze de werksfeer en productiviteit ernstig schaden. In zulke gevallen is het belangrijk om actie te ondernemen. Bespreek het probleem met een leidinggevende, HR-professional of mentor. Maak duidelijk hoe de situatie de organisatie en het team beïnvloedt, en werk samen aan een oplossing.

Het is ook belangrijk om je eigen grenzen te bewaken. Als je merkt dat politieke spelletjes je morele of professionele waarden onder druk zetten, overweeg dan hoe je hiermee wilt omgaan. Soms is het nodig om een stap terug te doen of zelfs je positie binnen de organisatie te heroverwegen.

Conclusie

Politieke spelletjes zijn een onvermijdelijk onderdeel van het werken in complexe organisaties. Hoewel ze vaak als negatief worden ervaren, bieden ze ook kansen om invloed uit te oefenen en positieve verandering te realiseren. Door politieke dynamieken te herkennen, strategisch te handelen en je te richten op gezamenlijke doelen, kun je deze uitdagingen omzetten in kansen. Blijf professioneel, handel ethisch en ontwikkel de vaardigheden die je nodig hebt om constructief en effectief met politieke spelletjes om te gaan.

Wil je als professional, leidinggevende of organisatie echt effectiever worden? Een absolute aanrader is om de 3-daagse training ‘Het politieke spel in je organisatie effectiever spelen’ te gaan volgen. Individueel door de 3-daagse te volgen of wellicht zelfs samen met je collega’s in een in-company traject. Neem voor meer informatie contact op met Marco Schreurs (schreurs@dir.nl of T. 035-6037979).

Veelgestelde vragen over een macht, politiek handelen en besluitvorming

• Wat bedoelen we met politiek gedrag in organisaties / projecten?

  Politiek gedrag in projecten / organisaties gaat over invloed uitoefenen om iets voor elkaar te krijgen. Dat kan constructief zijn, bijvoorbeeld door belangen te verbinden of draagvlak te creëren, maar ook destructief, als het leidt tot manipulatie of verborgen agenda’s. Politiek gedrag is dus niet per definitie verkeerd, maar vraagt om bewustzijn, zorgvuldigheid en integriteit.

• Waarom vinden veel mensen politiek in organisaties ongemakkelijk?

  Omdat politiek al snel wordt geassocieerd met spelletjes, machtsspel en verborgen beïnvloeding. Veel mensen voelen zich hier ongemakkelijk bij, zeker als ze waarde hechten aan transparantie en gelijkwaardigheid. Tegelijk ontkomen we er niet aan: politiek gedrag speelt zich in elke organisatie af. Hoe bewuster je ermee omgaat, hoe meer je kunt bijdragen aan eerlijke besluitvorming.

• Hoe herken je 'rattengedrag' op de werkvloer?

  Rattengedrag is destructief politiek gedrag dat samenwerking ondermijnt — vaak subtiel, soms openlijk. Denk aan informatie achterhouden, anderen klein houden, stoken, vage toezeggingen doen of systematisch verantwoordelijkheid ontwijken. Ook ‘ja’ zeggen maar ‘nee’ doen of sluipende roddel zijn veelvoorkomende vormen. Dit gedrag wordt vaak verhuld met schijnbare collegialiteit, waardoor het lastig te benoemen is. In onze training helpt Peter van Geer deelnemers dit gedrag te herkennen én er strategisch op te reageren, zonder je eigen integriteit te verliezen. Zo bewaak je de samenwerking én blijf je stevig staan in complexe krachtenvelden.

• Hoe ga je om met mensen die zich onzichtbaar verzetten?

  Onzichtbaar verzet (denk aan passiviteit, cynisme of het uitstellen van besluiten) is vaak een signaal van frustratie, onzekerheid of een gevoel van buitensluiting. In plaats van dit gedrag te negeren of te bestraffen, helpt het om het gesprek aan te gaan over wat er onderhuids speelt: welke zorgen, behoeften of belangen worden niet gezien of gehoord? Politiek sensitief handelen betekent in zulke situaties niet forceren, maar juist vertragen, luisteren en ruimte maken voor wat niet wordt uitgesproken. Juist in die onderstroom liggen vaak de sleutels tot herstel van vertrouwen en vooruitgang in samenwerking.

• Wat is het politieke handelingsmodel van Martin Hetebrij?

  Martin Hetebrij, vriend van onze organisatie, ontwikkelde het politieke handelingsmodel om mensen te helpen hun invloed in organisaties bewust, transparant en ethisch in te zetten. Het model onderscheidt vijf fasen: agenderen, positioneren, mobiliseren, besluiten en verantwoorden. Deze stappen helpen je om besluitvorming strategisch te benaderen, zonder je integriteit te verliezen. Het is een praktisch model om beter te begrijpen wat er speelt, en hoe je gericht kunt handelen binnen het formele én informele krachtenveld in je project, je organisatie of tussen organisaties.

• Hoe gebruik je het politieke handelingsmodel effectief én integer?

  Hetebrijs politieke handelingsmodel nodigt je uit om je positie bewust te bepalen binnen het besluitvormingsproces. Dat begint met positioneren: waar sta je in het krachtenveld, welke rol neem je, welke belangen spelen er? Vervolgens kijk je naar de machtspositie (zoals formele bevoegdheden of toegang tot besluitprocedures) en je vertrouwenspositie (zoals je geloofwaardigheid of expertise in de ogen van anderen). Door hier scherp zicht op te krijgen, kun je kiezen hoe je communiceert, agendeert of mobiliseert — en dat op een manier die bij jou past én het grotere geheel dient. Zo maak je politieke processen transparanter en minder persoonlijk, zonder naïef te worden over hoe besluiten écht tot stand komen.

• Hoe blijf je integer in een politieke organisatie?

  Integriteit vraagt om trouw blijven aan je waarden, juist wanneer de druk van het krachtenveld toeneemt. In politieke omgevingen waar belangen botsen, besluiten onder tijdsdruk vallen en niet alles transparant is, kan dat ingewikkeld zijn. De uitdaging is om invloed uit te oefenen zonder te manipuleren, om belangen te verbinden zonder je eigen kompas te verliezen, en om keuzes te maken die je met open vizier kunt uitleggen én verdedigen. Dat vraagt moed én zelfinzicht. In onze aanpak gebruiken we bijvoorbeeld de feedforward analyse om inzicht te krijgen in je eigen kwaliteiten in het politieke spel. Wat doe jij al effectief? Waar zit jouw natuurlijke kracht en waar loop je risico om te veel aan te passen, te vermijden of juist te forceren? Door dit zichtbaar te maken, krijg je meer grip op je gedrag in complexe situaties. Je leert bewust schakelen tussen betrokkenheid en begrenzing, tussen meebewegen en richting geven. Zo blijf je trouw aan jezelf én effectief in het grotere geheel.

• Wat is organisatiesensitiviteit?

  Organisatiesensitiviteit is het vermogen om aan te voelen hoe formele én informele krachten binnen een organisatie werken. Het gaat om het begrijpen van belangen, machtsverhoudingen, posities, groepsdynamieken en ongeschreven regels — en daar bewust én effectief op inspelen. Een organisatiesensitief persoon luistert tussen de regels door, ziet wat er speelt onder de oppervlakte en beweegt zich met gevoel voor timing, zonder zichzelf te verliezen. Dat vraagt niet om meespelen met elk belang, maar om strategisch én persoonlijk handelen dat past bij jou en de situatie.

• Waarom voelt besluitvorming soms oneerlijk of onbegrijpelijk?

  Besluitvorming binnen organisaties is zelden volledig transparant. Medewerkers krijgen vaak alleen het eindresultaat te zien, niet het proces of de belangen die meewogen. Als mensen niet begrijpen waarom iets besloten is, voelen ze zich buitengesloten of niet serieus genomen. Dat ondermijnt motivatie en vertrouwen. Juist daarom is het belangrijk om het besluitvormingsproces goed te duiden: welke belangen speelden mee, wie heeft invloed gehad, en hoe past dit binnen het grotere geheel? Door de context te delen en actief het gesprek aan te gaan over afwegingen, vergroot je het gevoel van rechtvaardigheid én eigenaarschap.

• Is politiek gedrag nodig om invloed te hebben?

  Ja, zonder politiek bewustzijn kom je vaak bedrogen uit. Zelfs met de beste inhoud kun je aan de zijlijn belanden als je het krachtenveld niet begrijpt. Politiek gedrag hoeft niets te maken te hebben met manipulatie of eigenbelang. Het draait om strategisch denken: weten wie waarover gaat, wie je wanneer moet betrekken en hoe je je boodschap afstemt op je omgeving. Door bewust te handelen (met gevoel voor timing, positie en relaties) kun je bijdragen aan betere besluiten én trouw blijven aan je waarden. Dat is de kern van integer politiek handelen.

• Wat kun je doen als je merkt dat je buiten spel staat?

  Het gevoel dat besluiten je overkomen zonder dat je erbij betrokken bent, raakt je motivatie en werkplezier. In plaats van je terug te trekken, is het juist dan belangrijk om je omgevingsbewustzijn te vergroten. Wat speelt er achter de schermen? Wie neemt de besluiten, en op basis van welke informatie? Door actief contact te zoeken, vragen te stellen en je eigen rol en toegevoegde waarde duidelijk te maken, kun je jezelf opnieuw positioneren in het krachtenveld. Wie begrijpt hoe de hazen lopen, raakt minder snel verrast en kan op het juiste moment het verschil maken. Een training die je leert het politieke spel in je organisatie/project effectiever te spelen kan je daarbij helpen.

• Hoe leer je politiek vaardiger te worden?

  Politieke vaardigheid begint bij zelfinzicht: herkennen hoe jij reageert in spanningsvolle situaties met tegengestelde belangen of onduidelijke besluitvorming. Trek je je terug, word je scherp, of probeer je consensus te zoeken? Door bewust te oefenen met situaties waarin macht, belangen en afhankelijkheden spelen, leer je effectiever én ethisch handelen in het politieke krachtenveld. Inzicht in het model van Martin Hetebrij helpt daarbij: het biedt houvast om strategischer te opereren, zonder je waarden te verliezen. In de training Macht en politiek handelen in organisaties ontwikkel je je vermogen om positie te kiezen, belangen te verbinden, en invloed uit te oefenen met respect voor jezelf én anderen. Dat maakt je steviger en wendbaarder in complexe besluitvorming.

• Wat is de rol van macht in organisaties?

  Macht is in elke organisatie aanwezig. Niet alleen bij leiders, maar ook in teams, projecten en informele netwerken. Het is de mogelijkheid om richting te geven, besluiten te beïnvloeden of toegang te hebben tot informatie en middelen. Hoe je met die macht omgaat, maakt het verschil.

• Waarom roept politiek gedrag zoveel weerstand op?

  Niet iedereen voelt zich prettig bij het idee van politiek gedrag. Sommigen zien het als ‘spelletjes spelen’ of associëren het met manipulatie en dubbele agenda’s. Tegelijkertijd zijn er ook mensen die zich juist thuis voelen in informele netwerken en het beïnvloeden van besluiten. Het helpt om politiek gedrag niet als goed of fout te zien, maar als een realiteit in elke organisatie. Wie het bewust, integer en strategisch leert toepassen, vergroot zijn effectiviteit zonder zijn waarden te verliezen. Juist dat maakt het verschil tussen ‘politiek gedoe’ en verantwoord beïnvloeden.

• Wat levert betere besluitvorming op?

  Betere besluitvorming leidt tot meer draagvlak, snellere uitvoering en duurzamer resultaat. Als medewerkers het gevoel hebben dat hun stem ertoe doet, dat belangen open op tafel liggen en dat besluiten uitlegbaar zijn, groeit het vertrouwen in de organisatie. Besluiten die op een eerlijke, transparante en goed afgestemde manier tot stand komen, zorgen voor minder ruis, minder weerstand en meer gezamenlijke verantwoordelijkheid. Door aandacht te hebben voor het proces én voor wie er aan tafel zit, wordt besluitvorming niet alleen effectiever, maar ook menselijker.

• Hoe kun je invloed uitoefenen zonder formele macht?

  Je hoeft geen leidinggevende te zijn om invloed te hebben. Ook zonder formele macht kun je veel betekenen, juist door scherp te zijn op je vertrouwenspositie: ben je geloofwaardig, deskundig, betrokken? Mensen luisteren eerder naar collega’s die helder communiceren, betrouwbaar zijn en oog hebben voor het grotere geheel.