Het politieke spel in organisaties: waarom zoveel mensen ermee worstelen
Ook tijdens de laatste training rond macht en politiek in organisaties waren de uitdagingen weer herkenbaar. Of je nu werkt in een overheidsorganisatie, in de zorg, een internationale werkomgeving of een grote commerciële organisatie, dezelfde patronen komen steeds terug. Veel mensen met invloed merken dat de wereld complexer wordt en dat je met alleen inhoud niet meer voldoende beweging krijgt. Tegelijk hebben de meesten nooit geleerd hoe je het politieke spel effectief én integer speelt.
De deelnemers kwamen uit heel verschillende sectoren, maar hun leervragen en uitdagingen sloten opvallend goed op elkaar aan. Deelnemers met meer of minder invloed in hun organisatie, die merken dat inhoud soms minder bepalend is dan het krachtenveld waarin je werkt. Dit artikel is voor iedereen die dat herkent.
Wanneer inhoud niet meer genoeg is
Veel deelnemers zeggen: “Ik ben vooral van de inhoud.”
Dat is logisch. Wie goed is in het vak, groeit door naar rollen waarin je steeds vaker moet sturen, verbinden en beïnvloeden. Maar zodra je betrokken bent bij besluitvorming of samenwerking met meerdere partijen, verandert het speelveld. Dan merk je dat inhoud belangrijk blijft, maar niet meer vanzelf de doorslag geeft.
Sommigen moeten werken met collega’s op alle niveaus of partners die vanuit heel andere belangen handelen. Anderen bewegen in internationale structuren waar cultuurverschillen en tijdsverschillen het proces beïnvloeden. Weer anderen dragen meerdere verantwoordelijkheden tegelijk en ervaren dat belangen regelmatig botsen.
Dan merk je dat logische argumenten soms niet landen. Niet omdat ze verkeerd zijn, maar omdat er meer speelt dan alleen de inhoud. Relaties, timing, zichtbare én onzichtbare belangen worden bepalender voor je impact.
Botsende belangen, framing, emoties en veel toneel
Een tweede herkenbaar thema is het omgaan met tegengestelde belangen. Dat kan subtiel zijn, maar soms ook heel zichtbaar. Mensen vertelden hoe regionale of internationale verschillen, machtsverhoudingen en persoonlijke ambities gesprekken sturen. Anderen herkennen het toneel dat soms wordt opgevoerd en willen hun politieke antenne aanscherpen. En regelmatig merkt iemand dat openheid of directheid juist spanning oproept, zonder dat dat de bedoeling is.
Ook framing speelt een grote rol. Wat in de ene context logisch klinkt, krijgt in een andere omgeving een totaal andere lading. Soms voelt het zelfs alsof er achter de schermen meer speelt dan aan tafel wordt gezegd. Af en toe zelfs in een slangenkuil. Voor sommige vrouwen komt daar nog een extra laag bij: hoe beweeg je je in een omgeving waar de dynamiek vooral door mannen wordt bepaald, zonder jezelf te verliezen?
Tegengestelde belangen horen bij organisaties. Maar als je ze niet leert lezen, ontstaat ruis. Je wordt verrast door gedrag, samenwerkingen lopen vast en je invloed neemt af. Dat maakt iets los. Het ongemak wanneer een overleg kantelt. De frustratie als jouw zorg wordt weggewuifd omdat er een ander belang speelt. De spanning wanneer je te direct was of juist te voorzichtig. Emoties die je onzeker maken of het gevoel geven dat je steeds een stap achterloopt.
In de training ontdekken deelnemers hoe normaal deze reacties zijn, hoe je emoties kunt reguleren en hoe je ze juist kunt gebruiken om helder te blijven in situaties die eerder vooral spanning opriepen..
Invloed zonder harder te duwen
Wat iedereen wilde, was meer invloed zonder harder te duwen of gedrag te vertonen dat niet past. Niemand wil manipuleren of spelletjes spelen.
Wat helpt, is iets subtielers. Bijvoorbeeld
- beter zien welke belangen er spelen
- weten waar het echte besluit valt
- begrijpen hoe framing werkt
- steviger worden zonder agressiever te communiceren
- minder naïef zijn zonder cynisch te worden
Politieke vaardigheid gaat niet over volume of toneel. Het gaat over kijken, luisteren, verbanden herkennen en je eigen positie helder neerleggen. Het betekent dat je snapt hoe anderen bewegen en daarop inspeelt op een manier die klopt bij wie jij bent.
Integriteit als basis
Veel mensen denken dat politiek gedrag botst met integriteit. Dat je moet kiezen tussen eerlijk of strategisch.
Maar in de gesprekken bleek juist dat mensen invloedrijker willen worden om betrouwbaarder te kunnen werken. Om minder reactief te zijn. Om niet verrast te worden door verborgen dynamieken. En om besluiten op een goede manier te kunnen beïnvloeden.
Je kunt politiek vaardig zijn en tegelijk volledig integer blijven. Sterker nog, wie begrijpt hoe het krachtenveld werkt, zorgt vaak voor meer openheid, betere afstemming en duidelijkere besluitvorming.
Het kan echt anders
De voorbeelden laten zien dat politieke dynamiek overal speelt. In kleine teams, grote organisaties, regionale samenwerkingen en internationale projecten. Het hoort bij moderne organisaties.
Het goede nieuws is dat politieke vaardigheden te leren zijn. Je hoeft jezelf niet te veranderen in iemand die je niet wilt zijn. Je hoeft geen rol te spelen waar je niet achter staat. En je hoeft al helemaal geen rat te worden.
Als je begrijpt hoe belangen, posities en timing werken, krijg je rust en overzicht. Je ziet patronen. Je begrijpt hoe invloed ontstaat. Je weet wanneer je meebeweegt en wanneer je juist stevig gaat staan. Je leert ook beter omgaan met de spanning die deze situaties soms oproept, zodat emoties je niet overnemen maar juist helpen om helder te blijven.
Het maakt je effectiever én zelfverzekerder in een complex krachtenveld.
Dat is de hoopvolle boodschap.
Je kunt leren bewegen in politiek gevoelige omgevingen zonder je integriteit te verliezen.
Je kunt stevige invloed uitoefenen zonder hard te worden.
En je kunt groeien in het politieke spel op een manier die past bij jouw waarden, vakmanschap en kwaliteiten.
- Klik hier voor de reguliere training en nieuwe data.
- Klik hier voor de mogelijkheden van een maatwerkprogramma.
Meer weten?
Wil je onderzoeken wat deze training voor jou kan betekenen, of bekijken of het als maatwerk past binnen jullie organisatie? Ik denk graag mee over de mogelijkheden.
Veelgestelde vragen over een macht, politiek handelen en besluitvorming
Wat bedoelen we met politiek gedrag in organisaties / projecten?
Politiek gedrag in projecten / organisaties gaat over invloed uitoefenen om iets voor elkaar te krijgen. Dat kan constructief zijn, bijvoorbeeld door belangen te verbinden of draagvlak te creëren, maar ook destructief, als het leidt tot manipulatie of verborgen agenda’s. Politiek gedrag is dus niet per definitie verkeerd, maar vraagt om bewustzijn, zorgvuldigheid en integriteit.
Waarom vinden veel mensen politiek in organisaties ongemakkelijk?
Omdat politiek al snel wordt geassocieerd met spelletjes, machtsspel en verborgen beïnvloeding. Veel mensen voelen zich hier ongemakkelijk bij, zeker als ze waarde hechten aan transparantie en gelijkwaardigheid. Tegelijk ontkomen we er niet aan: politiek gedrag speelt zich in elke organisatie af. Hoe bewuster je ermee omgaat, hoe meer je kunt bijdragen aan eerlijke besluitvorming.
Hoe herken je 'rattengedrag' op de werkvloer?
Rattengedrag is destructief politiek gedrag dat samenwerking ondermijnt — vaak subtiel, soms openlijk. Denk aan informatie achterhouden, anderen klein houden, stoken, vage toezeggingen doen of systematisch verantwoordelijkheid ontwijken. Ook ‘ja’ zeggen maar ‘nee’ doen of sluipende roddel zijn veelvoorkomende vormen. Dit gedrag wordt vaak verhuld met schijnbare collegialiteit, waardoor het lastig te benoemen is. In onze training helpt Peter van Geer deelnemers dit gedrag te herkennen én er strategisch op te reageren, zonder je eigen integriteit te verliezen. Zo bewaak je de samenwerking én blijf je stevig staan in complexe krachtenvelden.
Hoe ga je om met mensen die zich onzichtbaar verzetten?
Onzichtbaar verzet (denk aan passiviteit, cynisme of het uitstellen van besluiten) is vaak een signaal van frustratie, onzekerheid of een gevoel van buitensluiting. In plaats van dit gedrag te negeren of te bestraffen, helpt het om het gesprek aan te gaan over wat er onderhuids speelt: welke zorgen, behoeften of belangen worden niet gezien of gehoord? Politiek sensitief handelen betekent in zulke situaties niet forceren, maar juist vertragen, luisteren en ruimte maken voor wat niet wordt uitgesproken. Juist in die onderstroom liggen vaak de sleutels tot herstel van vertrouwen en vooruitgang in samenwerking.
Wat is het politieke handelingsmodel van Martin Hetebrij?
Martin Hetebrij, vriend van onze organisatie, ontwikkelde het politieke handelingsmodel om mensen te helpen hun invloed in organisaties bewust, transparant en ethisch in te zetten. Het model onderscheidt vijf fasen: agenderen, positioneren, mobiliseren, besluiten en verantwoorden. Deze stappen helpen je om besluitvorming strategisch te benaderen, zonder je integriteit te verliezen. Het is een praktisch model om beter te begrijpen wat er speelt, en hoe je gericht kunt handelen binnen het formele én informele krachtenveld in je project, je organisatie of tussen organisaties.
Hoe gebruik je het politieke handelingsmodel effectief én integer?
Hetebrijs politieke handelingsmodel nodigt je uit om je positie bewust te bepalen binnen het besluitvormingsproces. Dat begint met positioneren: waar sta je in het krachtenveld, welke rol neem je, welke belangen spelen er? Vervolgens kijk je naar de machtspositie (zoals formele bevoegdheden of toegang tot besluitprocedures) en je vertrouwenspositie (zoals je geloofwaardigheid of expertise in de ogen van anderen). Door hier scherp zicht op te krijgen, kun je kiezen hoe je communiceert, agendeert of mobiliseert — en dat op een manier die bij jou past én het grotere geheel dient. Zo maak je politieke processen transparanter en minder persoonlijk, zonder naïef te worden over hoe besluiten écht tot stand komen.
Hoe blijf je integer in een politieke organisatie?
Integriteit vraagt om trouw blijven aan je waarden, juist wanneer de druk van het krachtenveld toeneemt. In politieke omgevingen waar belangen botsen, besluiten onder tijdsdruk vallen en niet alles transparant is, kan dat ingewikkeld zijn. De uitdaging is om invloed uit te oefenen zonder te manipuleren, om belangen te verbinden zonder je eigen kompas te verliezen, en om keuzes te maken die je met open vizier kunt uitleggen én verdedigen. Dat vraagt moed én zelfinzicht. In onze aanpak gebruiken we bijvoorbeeld de feedforward analyse om inzicht te krijgen in je eigen kwaliteiten in het politieke spel. Wat doe jij al effectief? Waar zit jouw natuurlijke kracht en waar loop je risico om te veel aan te passen, te vermijden of juist te forceren? Door dit zichtbaar te maken, krijg je meer grip op je gedrag in complexe situaties. Je leert bewust schakelen tussen betrokkenheid en begrenzing, tussen meebewegen en richting geven. Zo blijf je trouw aan jezelf én effectief in het grotere geheel.
Wat is organisatiesensitiviteit?
Organisatiesensitiviteit is het vermogen om aan te voelen hoe formele én informele krachten binnen een organisatie werken. Het gaat om het begrijpen van belangen, machtsverhoudingen, posities, groepsdynamieken en ongeschreven regels — en daar bewust én effectief op inspelen. Een organisatiesensitief persoon luistert tussen de regels door, ziet wat er speelt onder de oppervlakte en beweegt zich met gevoel voor timing, zonder zichzelf te verliezen. Dat vraagt niet om meespelen met elk belang, maar om strategisch én persoonlijk handelen dat past bij jou en de situatie.
Waarom voelt besluitvorming soms oneerlijk of onbegrijpelijk?
Besluitvorming binnen organisaties is zelden volledig transparant. Medewerkers krijgen vaak alleen het eindresultaat te zien, niet het proces of de belangen die meewogen. Als mensen niet begrijpen waarom iets besloten is, voelen ze zich buitengesloten of niet serieus genomen. Dat ondermijnt motivatie en vertrouwen. Juist daarom is het belangrijk om het besluitvormingsproces goed te duiden: welke belangen speelden mee, wie heeft invloed gehad, en hoe past dit binnen het grotere geheel? Door de context te delen en actief het gesprek aan te gaan over afwegingen, vergroot je het gevoel van rechtvaardigheid én eigenaarschap.
Is politiek gedrag nodig om invloed te hebben?
Ja, zonder politiek bewustzijn kom je vaak bedrogen uit. Zelfs met de beste inhoud kun je aan de zijlijn belanden als je het krachtenveld niet begrijpt. Politiek gedrag hoeft niets te maken te hebben met manipulatie of eigenbelang. Het draait om strategisch denken: weten wie waarover gaat, wie je wanneer moet betrekken en hoe je je boodschap afstemt op je omgeving. Door bewust te handelen (met gevoel voor timing, positie en relaties) kun je bijdragen aan betere besluiten én trouw blijven aan je waarden. Dat is de kern van integer politiek handelen.
Wat kun je doen als je merkt dat je buiten spel staat?
Het gevoel dat besluiten je overkomen zonder dat je erbij betrokken bent, raakt je motivatie en werkplezier. In plaats van je terug te trekken, is het juist dan belangrijk om je omgevingsbewustzijn te vergroten. Wat speelt er achter de schermen? Wie neemt de besluiten, en op basis van welke informatie? Door actief contact te zoeken, vragen te stellen en je eigen rol en toegevoegde waarde duidelijk te maken, kun je jezelf opnieuw positioneren in het krachtenveld. Wie begrijpt hoe de hazen lopen, raakt minder snel verrast en kan op het juiste moment het verschil maken. Een training die je leert het politieke spel in je organisatie/project effectiever te spelen kan je daarbij helpen.
Hoe leer je politiek vaardiger te worden?
Politieke vaardigheid begint bij zelfinzicht: herkennen hoe jij reageert in spanningsvolle situaties met tegengestelde belangen of onduidelijke besluitvorming. Trek je je terug, word je scherp, of probeer je consensus te zoeken? Door bewust te oefenen met situaties waarin macht, belangen en afhankelijkheden spelen, leer je effectiever én ethisch handelen in het politieke krachtenveld. Inzicht in het model van Martin Hetebrij helpt daarbij: het biedt houvast om strategischer te opereren, zonder je waarden te verliezen. In de training Macht en politiek handelen in organisaties ontwikkel je je vermogen om positie te kiezen, belangen te verbinden, en invloed uit te oefenen met respect voor jezelf én anderen. Dat maakt je steviger en wendbaarder in complexe besluitvorming.
Wat is de rol van macht in organisaties?
Macht is in elke organisatie aanwezig. Niet alleen bij leiders, maar ook in teams, projecten en informele netwerken. Het is de mogelijkheid om richting te geven, besluiten te beïnvloeden of toegang te hebben tot informatie en middelen. Hoe je met die macht omgaat, maakt het verschil.
Waarom roept politiek gedrag zoveel weerstand op?
Niet iedereen voelt zich prettig bij het idee van politiek gedrag. Sommigen zien het als ‘spelletjes spelen’ of associëren het met manipulatie en dubbele agenda’s. Tegelijkertijd zijn er ook mensen die zich juist thuis voelen in informele netwerken en het beïnvloeden van besluiten. Het helpt om politiek gedrag niet als goed of fout te zien, maar als een realiteit in elke organisatie. Wie het bewust, integer en strategisch leert toepassen, vergroot zijn effectiviteit zonder zijn waarden te verliezen. Juist dat maakt het verschil tussen ‘politiek gedoe’ en verantwoord beïnvloeden.
Wat levert betere besluitvorming op?
Betere besluitvorming leidt tot meer draagvlak, snellere uitvoering en duurzamer resultaat. Als medewerkers het gevoel hebben dat hun stem ertoe doet, dat belangen open op tafel liggen en dat besluiten uitlegbaar zijn, groeit het vertrouwen in de organisatie. Besluiten die op een eerlijke, transparante en goed afgestemde manier tot stand komen, zorgen voor minder ruis, minder weerstand en meer gezamenlijke verantwoordelijkheid. Door aandacht te hebben voor het proces én voor wie er aan tafel zit, wordt besluitvorming niet alleen effectiever, maar ook menselijker.
Hoe kun je invloed uitoefenen zonder formele macht?
Je hoeft geen leidinggevende te zijn om invloed te hebben. Ook zonder formele macht kun je veel betekenen, juist door scherp te zijn op je vertrouwenspositie: ben je geloofwaardig, deskundig, betrokken? Mensen luisteren eerder naar collega’s die helder communiceren, betrouwbaar zijn en oog hebben voor het grotere geheel.