Sociale veiligheid op het werk: bevorder een veilige en open aanspreekcultuur

Maak je je zorgen over de sociale veiligheid binnen je organisatie? Wil je een werkomgeving creëren waarin medewerkers zich veilig voelen om zich uit te spreken, grenzen aan te geven en elkaar op een respectvolle manier aan te spreken? Sociale veiligheid op het werk begint met een cultuur waarin collega’s zonder angst open kunnen praten over gevoelige onderwerpen, en waar zowel leiders als medewerkers verantwoordelijkheid nemen voor een veilige werkomgeving. Zonder zo’n aanspreekcultuur kan sociale veiligheid onder druk komen te staan, wat kan leiden tot terughoudendheid, verminderde betrokkenheid en soms zelfs grensoverschrijdend gedrag.

Wij ondersteunen organisaties in het opbouwen van een veilige aanspreekcultuur, waarin grenzen en verantwoordelijkheden bespreekbaar zijn en iedereen zich gehoord en gewaardeerd voelt. Op deze pagina ontdek je hoe je stap voor stap kunt werken aan een veilige werkomgeving en hoe een open aanspreekcultuur bijdraagt aan vertrouwen en samenwerking binnen jouw team. Vind praktische stappen en programma’s om sociale veiligheid te verankeren en een werkomgeving te creëren waarin medewerkers zich vrij voelen om bij te dragen aan gezamenlijk succes.

Feedforward communicatie (whitepaper)

Hoe zorg je voor sociale veiligheid op het werk en een open aanspreekcultuur waarin iedereen zich gehoord voelt? In onze whitepaper ontdek je hoe feedforward communicatie bijdraagt aan vertrouwen, openheid en constructieve samenwerking. Download hem hier.

Wat is sociale veiligheid op het werk?

Sociale veiligheid op het werk houdt in dat medewerkers zich vrij voelen om openhartig te communiceren. Ze kunnen zonder angst hun zorgen, grenzen en verbeterpunten bespreken. Dit gaat niet alleen om het geven van feedback, maar ook om constructieve gesprekken waarin iedereen zich gehoord voelt. De nadruk ligt op vooruitgang en samenwerking. In een veilige werkomgeving is het duidelijk dat discriminatie, intimidatie of ongewenst gedrag niet worden getolereerd. Er zijn duidelijke afspraken over wederzijds respect en goede werkrelaties.

In een omgeving met sociale veiligheid durven medewerkers elkaar aan te spreken. Ze weten dat dit op een positieve en constructieve manier gebeurt, wat bijdraagt aan een setting waarin iedereen zich kan ontwikkelen. Er is ruimte voor zowel persoonlijke als professionele groei. Feedforward speelt hierbij een belangrijke rol, omdat het zich richt op het benutten van talenten en het ontwikkelen van kwaliteiten die nog niet volledig tot uiting komen. Op deze manier bouwen we samen aan een succesvol team en organisatie..

Waarom is sociale veiligheid belangrijk?

Een cultuur van sociale veiligheid is cruciaal voor het succes van elke organisatie. Wanneer medewerkers zich veilig voelen om elkaar aan te spreken, neemt het vertrouwen toe. Dit leidt tot betere samenwerking en hogere betrokkenheid, wat uiteindelijk resulteert in betere prestaties. Bovendien biedt sociale veiligheid een stevige basis. Medewerkers kunnen fouten maken, elkaar constructieve feedback geven en openhartige gesprekken voeren over gezamenlijke doelen. Het is belangrijk dat vriendschappen of persoonlijke banden de werkrelaties niet beïnvloeden.

Leiders spelen ook een essentiële rol in dit proces. Zij geven het goede voorbeeld door zelf open te staan voor feedforward. Hierdoor creëren ze een omgeving waarin medewerkers zonder angst hun zorgen of ideeën kunnen delen. Dit versterkt de samenwerking binnen teams en zorgt ervoor dat ze sneller kunnen inspelen op uitdagingen.

“Wat ik hoor van de mensen die de training volgen, is dat ze het heel waardevol vinden. De inzichten die ze op doen en kennis die ze leren, helpen hen niet alleen bij het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag, maar ook bij andere lastige gesprekken in hun dagelijkse werk.”
Maaike van Steenis – projectcoördinator Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten

Creëer een veilige aanspreekcultuur

Wanneer zich incidenten voordoen, is het van groot belang om direct actie te ondernemen tegen de betrokkenen. Om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen, moet echter vooral de bredere context worden aangepakt. Daarvoor zijn drie belangrijke stappen nodig:

1. Ten eerste: bouw een cultuur van respect en openheid
   Organisaties moeten actief werken aan een veilige werkcultuur die gebaseerd is op respect en open communicatie. Dit houdt in dat elke medewerker gelijk behandeld wordt en dat er geen ruimte is voor gedrag zoals discriminatie, intimidatie of pesten. Medewerkers moeten weten dat ze zich vrij kunnen uitspreken over ongepast gedrag zonder angst voor negatieve gevolgen. Verder is het belangrijk dat er transparantie bestaat tussen het management en de medewerkers over de invloed van machtsposities op de samenwerking. Op die manier ontstaat een werkomgeving waarin vertrouwen centraal staat door samenwerking te stimuleren en aandacht te geven aan ieders bijdrage.
2. Ten tweede: maak het bespreekbaar
   Grensoverschrijdend gedrag moet zonder angst bespreekbaar kunnen worden gemaakt. Dit kan door momenten te creëren waarop medewerkers hun ervaringen rondom veiligheid kunnen delen. Daarnaast helpt het om dit onderwerp regelmatig aan de orde te stellen in teamvergaderingen. Zo wordt het een vast onderdeel van de cultuur en blijft veiligheid in de dagelijkse samenwerking een belangrijk aandachtspunt.
3. Ten derde: stimuleer bewustwording en training
   Bewustwording en training zijn cruciaal om een veilige aanspreekcultuur duurzaam te verankeren. Door regelmatig aandacht te besteden aan het effect van gedrag op anderen en constructieve communicatie, wordt sociale veiligheid op het werk een vast onderdeel van de cultuur. Onze trainingen, afgestemd op de behoeften van leidinggevenden en medewerkers, bieden praktische handvatten, zoals het bespreekbaar maken van grenzen, het voeren van open gesprekken over veiligheid, en het geven van constructieve feedforward zonder defensieve reacties.
   

Ons programma voor sociale veiligheid en een veilige aanspreekcultuur

Onze maatwerkprogramma’s zijn ontworpen om leidinggevenden en medewerkers te ondersteunen bij het creëren van een veilige en open aanspreekcultuur, en om sociale veiligheid op het werk te bevorderen. Hier is een voorbeeld:

• Training ‘Effectieve gesprekken over grenzen en veiligheid’: Deze training leert leidinggevenden en medewerkers hoe ze op een respectvolle manier gesprekken kunnen voeren over gevoelige onderwerpen zoals grenzen en veiligheid. Het doel is om een veilige werkomgeving te creëren waarin iedereen zich vrij voelt om bij te dragen aan het gezamenlijke succes.

Wat maakt ons bijzonder?

• Maatwerkprogramma’s die specifiek zijn afgestemd op de behoeften van jouw organisatie, leidinggevenden en medewerkers.
• Direct toepasbare inzichten en methoden om snel resultaten te behalen.
• Praktische begeleiding (indien gewenst) op de lange termijn om duurzame cultuurveranderingen te realiseren.
• Ondersteund door onder andere onderzoek van ons HPO Center, wat ons programma wetenschappelijk onderbouwt en bewezen effectief maakt.
• Meer dan 25 jaar ervaring binnen profit-, non-profit- en overheidsorganisaties.

Kennis en inspiratie: blijf leren en ontwikkelen

In onze kennisbank vind je waardevolle artikelen en casestudy’s over het bevorderen van sociale veiligheid en psychologische veiligheid.

• Case study: Feedforward communicatie bij Banijay Benelux: We versterken onze cultuur met positieve, toekomstgerichte dialoog – De situatie rondom The Voice, die sectorbreed veel aandacht kreeg, maakte ook bij Banijay Benelux het belang van een veilige werkomgeving extra zichtbaar.
• Artikel: ‘Een veilige aanspreekcultuur kan helpen grensoverschrijdend gedrag te voorkomen’ – Dit artikel biedt inzichten in hoe een veilige aanspreekcultuur bijdraagt aan een respectvolle werkomgeving.
• Case study: ‘Een veilige werkomgeving als fundament bij Doornroosje’ – Deze case study laat zien hoe een cultuur van openheid en respect de samenwerking en prestaties binnen een organisatie heeft verbeterd.
• Artikel: Een veilige werkomgeving creëren, hoe doe je dat? – De inzichten in dit artikel vormen handvatten om een veiliger en inclusiever werkomgeving te creëren. Reflecteer op de huidige situatie binnen jouw team of organisatie en overweeg welke verbeteringen mogelijk zijn. Je kunt nú aan de slag.
• Case study: Sociale veiligheid in de podiumkunsten: inspiratie voor alle sectoren – Dit case-artikel belicht de vooruitstrevende aanpak van de stichting en de impact van hun trainingen, met speciale aandacht voor de training ‘gespreksvoering over grenzen en veiligheid‘ door Muriel Schrikkema van Direction.

Onze artikelen en casestudy’s bieden je inspiratie om een veilige en inclusieve werkcultuur te creëren. Zo kun je direct aan de slag met verbeteringen binnen jouw organisatie.

Meer informatie

Wil je sociale veiligheid en een open aanspreekcultuur bevorderen binnen jouw organisatie? Neem vandaag nog contact met mij op voor een vrijblijvend adviesgesprek en ontdek hoe onze programma’s jouw organisatie kunnen helpen bij het creëren van een veilige, inclusieve en productieve werkomgeving.

schrikkema@dir.nl

Veelgestelde vragen over een veilige aanspreekcultuur en sociale en psychologische veiligheid

• Wat is sociale veiligheid op het werk?

  Sociale veiligheid betekent dat mensen zich veilig voelen om zichzelf te zijn, zich uit te spreken en hun grenzen aan te geven zonder angst voor repercussies, uitsluiting of schaamte. Het gaat om vertrouwen, respect en ruimte voor verschillen. In een sociaal veilige werkomgeving durven mensen ook ongemakkelijke dingen te benoemen. Dat vraagt om actief leiderschap en een cultuur waarin gedrag bespreekbaar is.

• Wat is het verschil tussen sociale en psychologische veiligheid?

  Psychologische veiligheid gaat over de ervaring dat je je vrij voelt om je mening te geven, fouten toe te geven en risico’s te nemen zonder bang te zijn voor negatieve gevolgen. Sociale veiligheid gaat daarnaast ook over de bredere context van omgangsvormen, macht, integriteit en grenzen. Het raakt thema’s als discriminatie, grensoverschrijdend gedrag en uitsluiting. Beide vormen van veiligheid versterken elkaar, en vragen om bewuste aandacht in teams en organisaties.

• Waarom durven mensen elkaar vaak niet aan te spreken?

  Veel mensen vermijden confrontaties omdat ze bang zijn om de relatie te schaden, conflict te veroorzaken of zelf aangevallen te worden. Zeker als eerdere pogingen verkeerd zijn gevallen of genegeerd werden, ontstaat terughoudendheid. In onze aanpak leren mensen hoe je elkaar op een constructieve manier kunt aanspreken, zónder oordeel of afkeuring. Met feedforward laat je zien dat je het gesprek voert omdat je wilt bijdragen aan samenwerking en groei.

• Hoe zorg je dat aanspreken niet als onveilig voelt?

  Door de intentie van het gesprek helder te maken: je spreekt iemand aan omdat je iets wil verbeteren, niet om kritiek te geven. In plaats van te focussen op wat fout ging, richt je je op het gewenste gedrag in de toekomst. Feedforward communicatie helpt hierbij. Het verlaagt de drempel voor het gesprek, omdat het vertrekt vanuit vertrouwen en ontwikkeling. Zo ontstaat ruimte om te zeggen wat gezegd moet worden, op een manier die bijdraagt aan veiligheid.

• Waarom werkt feedback vaak niet in onveilige teams?

  In onveilige teams wordt feedback snel ervaren als aanval, beoordeling of afwijzing. Mensen gaan in de verdediging of haken af. Daardoor worden onderliggende problemen niet opgelost. In plaats van feedback stimuleren wij feedforward: je deelt wat er beter kan, op een manier die uitnodigt tot gesprek en wederzijds begrip. Dat is essentieel om vertrouwen op te bouwen en spanning om te zetten in gezamenlijke ontwikkeling.

• Hoe creëer je als leider sociale veiligheid?

  Leiders zijn bepalend voor de mate van veiligheid in een team. Niet alleen door wat ze zeggen, maar vooral door wat ze doen. Luisteren zonder oordeel, fouten normaliseren, zorgen dat iedereen gehoord wordt, en voorbeeldgedrag tonen in het aanspreken van anderen. Sociale veiligheid ontstaat niet vanzelf. Het vraagt bewust leiderschap, structurele aandacht en het voeren van echte gesprekken over gedrag, grenzen en samenwerking.

• Wat is de rol van kleine signalen in onveilige werksituaties?

  Onveiligheid begint zelden met een grote overtreding. Het zit vaak in kleine signalen: grapjes ten koste van een ander, iemand steeds overslaan, zuchtend reageren of elkaar ontwijken. Deze ogenschijnlijk onschuldige gedragingen kunnen grote impact hebben als ze zich opstapelen. Door hier alert op te zijn en het gesprek erover te voeren, kun je problemen voorkomen voordat ze escaleren.

• Waarom is beleid alleen niet genoeg voor veiligheid?

  Een gedragscode of meldpunt is belangrijk, maar verandert de dagelijkse omgang niet. Sociale veiligheid zit in wat mensen elke dag doen, zeggen of juist niet zeggen. Regels helpen pas als er ook ruimte is om elkaar aan te spreken, twijfels te uiten en fouten te herstellen. Juist daar ligt de kern van onze aanpak: mensen leren om het gesprek aan te gaan over gedrag, zodat beleid gaat leven in de praktijk.

• Hoe versterk je veiligheid en aanspreekcultuur tegelijk?

  Veel mensen denken dat aanspreken onveilig is. Maar als je elkaar niet aanspreekt, blijft onveilig gedrag bestaan. Een open aanspreekcultuur is juist een voorwaarde voor veiligheid. Feedforward communicatie helpt om dit op een respectvolle manier te doen. Je benoemt gedrag zonder te veroordelen, en richt je op wat er beter kan. Zo ontstaat vertrouwen dat je elkaar aanspreekt vanuit zorg voor de samenwerking, niet vanuit macht of frustratie.

• Hoe bespreek je grensoverschrijdend gedrag op een veilige manier?

  Grensoverschrijdend gedrag bespreek je niet met een oordeel, maar vanuit beleving en effect. Door te delen wat het gedrag met jou deed, nodig je uit tot reflectie en herstel. In plaats van direct te labelen of te beschuldigen, ontstaat een gesprek over wederzijds begrip en gewenst gedrag. Deze benadering is effectiever én menselijker. Wij leren teams hoe ze dit soort gesprekken kunnen voeren op een manier die zowel duidelijk als verbindend is.

• Hoe herken je subtiele vormen van sociale onveiligheid?

  Subtiele onveiligheid is lastig te vangen, maar zeer schadelijk. Denk aan uitsluiting, cynisme, kleinerende opmerkingen of minachting. Soms is het een blik, soms een patroon van negeren of overstemmen. Deze gedragingen worden vaak niet als ernstig gezien, maar tasten het vertrouwen wel aan. In onze programma’s leren we teams om deze signalen serieus te nemen en bespreekbaar te maken, voordat ze schade aanrichten.

• Wat levert een sociaal veilige werkomgeving op?

  Een sociaal veilige werkomgeving leidt tot meer vertrouwen, betere samenwerking, hogere betrokkenheid en minder verzuim. Mensen durven zich uit te spreken, geven hun grenzen aan, en voelen zich verantwoordelijk voor het geheel. Er ontstaat ruimte voor leren, experimenteren en groei. Veiligheid is dus geen ‘zacht’ thema, maar de basis voor duurzame prestaties.

• Hoe kun je spreken over gedrag zonder dat het escaleert?

  Door te spreken vanuit jezelf en je intentie, niet over de ander. Vermijd labels of beschuldigingen en benoem wat je ziet, wat het effect is, en wat je zou willen. Deze manier van aanspreken is minder bedreigend en nodigt uit tot gesprek. Feedforward communicatie helpt om dit gesprek richting en structuur te geven, waardoor het veiliger én effectiever wordt.