Zelfreflectie: de basis van high performance leiderschap
Hoe vaak neem je echt de tijd om kritisch naar jezelf te kijken als leidinggevende? Vraag je jezelf af waarom je bepaalde keuzes maakt, hoe die jouw team beïnvloeden en wat je beter kunt doen? Zelfreflectie is geen luxe; het is dé sleutel tot high performance leiderschap en high performance teams. Toch wordt het in de drukte van alledag vaak overgeslagen.
Onlangs las ik een wat ouder artikel in de Harvard Business Review van Jennifer Porter. Haar inzichten over zelfreflectie raakten me, omdat ze naadloos aansluiten bij wat ik vaak zie in mijn werk met leidinggevenden. Ze schreef: “De moeilijkste leiders om te coachen zijn degenen die niet reflecteren – vooral degenen die niet reflecteren op zichzelf.” Aan de andere kant: hoe vaak neem ik zelf de tijd om echt stil te staan bij mijn eigen rol in het succes of falen van mijn team? En jij?
Zelfreflectie is onmisbaar voor high performance leiderschap. Het biedt niet alleen inzichten in je eigen handelen, maar helpt je ook om samen met je team te groeien en betere resultaten te behalen. In dit artikel deel ik hoe je zelfreflectie kunt toepassen om jezelf en je team naar een hoger niveau te tillen.
Waarom zelfreflectie essentieel is
Zelfreflectie is niet alleen terugblikken op wat er fout ging, maar vooral begrijpen waarom je denkt, voelt en handelt zoals je doet. Het helpt je inzien hoe jouw overtuigingen en reacties je beslissingen sturen. Zoals Jennifer Porter in de Harvard Business Review schrijft: “Wanneer leiders zichzelf niet uitdagen om hun eigen gedrag te onderzoeken, lopen ze het risico dat hun team stagneert.”
Reflectie bied je als leider de kans om bewuster te handelen en effectievere keuzes te maken. Ons eigen onderzoek laat zien dat leiders die regelmatig reflecteren:
- Ineffectieve patronen sneller herkennen en doorbreken.
- Een cultuur van vertrouwen en open samenwerking in hun team creëren.
- Blinde vlekken bij zichzelf en anderen eerder ontdekken en aanpakken.
Zelfreflectie vraagt echter tijd en aandacht – en dat is waar veel leidinggevenden mee worstelen. Onderzoek dat wij enkele jaren geleden hebben gedaan toont aan dat de meeste reflectiemomenten spontaan en buiten werktijd plaatsvinden. Slechts 23,3% van de leidinggevenden plant bewust reflectie in tijdens werkuren. Dit betekent dat inzichten vaak niet direct worden gekoppeld aan acties, wat de effectiviteit ervan beperkt.
Jennifer Porter wijst erop dat reflectie niet vanzelf komt: “Effectieve leiders maken tijd voor reflectie, ook al voelt het als een vertraging in een drukke agenda. Je moet soms langzaam gaan om sneller te kunnen handelen.” Dit is een waardevolle les: reflectie is geen obstakel, maar een investering in high performance leiderschap en high performance teams.
Wat is zelfreflectie precies?
Oké, het is duidelijk dat zelfreflectie belangrijk is voor high performance leiderschap, maar wat houdt het nu eigenlijk in?
Kort gezegd is zelfreflectie het bewust stilstaan bij je gedrag, keuzes en overtuigingen om nieuwe inzichten te krijgen. Het draait om kritisch naar jezelf kijken en jezelf afvragen: “Wat gaat goed, en wat kan ik anders doen om effectiever te zijn?” Maar het gaat niet alleen om terugblikken – juist vooruitdenken speelt een grote rol.
Jennifer Porter beschrijft drie vaardigheden die essentieel zijn voor succesvolle zelfreflectie:
- Interne zelfbewustzijn – Begrijpen wat je denkt en voelt, en hoe dit jouw keuzes en reacties beïnvloedt.
- Externe zelfbewustzijn – Weten hoe jouw gedrag door anderen wordt ervaren en welke impact dit heeft.
- Persoonlijke verantwoordelijkheid – Je eigen aandeel erkennen in wat er goed gaat én wat beter kan, zowel individueel als binnen je team.
Uit ons eigen onderzoek blijkt dat deze vaardigheden niet alleen bijdragen aan persoonlijke ontwikkeling, maar ook essentieel zijn voor betere samenwerking en resultaten. Zelfreflectie is dus geen luxe, maar een praktisch hulpmiddel om jezelf en je team sterker te maken.
Zelfreflectie in de praktijk
Nu we weten waarom zelfreflectie essentieel is en wat het precies inhoudt, is het tijd om het praktisch te maken. Hoe kun je als leidinggevende reflecteren op een manier die je helpt om effectiever te worden en je team beter te laten presteren? Hier zijn een paar eenvoudige stappen die ik zelf ook gebruik en vaak aanbeveel in mijn werk bij klanten.
Praktische tips voor reflectie
Effectieve reflectie begint met het stellen van de juiste vragen. Vaak zijn we geneigd om ons af te vragen “Waarom werkt dit niet?”, maar deze WAAROM-vragen leiden vaak tot frustratie of schuldgevoelens. Door ze te vervangen door WAT-vragen, houd je het oplossingsgericht en constructief. Denk bijvoorbeeld aan:
- Wat kan ik anders doen om deze situatie beter aan te pakken?
- Wat is de impact van mijn gedrag op mijn team?
- Wat zijn mijn aannames en kloppen die wel?
Daarnaast is feedback van anderen onmisbaar. Collega’s of teamleden zien vaak dingen die je zelf over het hoofd ziet. Een vraag die ik regelmatig stel is: “Wat zie jij dat ik misschien niet zie?” Het is soms spannend om feedback te vragen, maar de inzichten die je krijgt, zijn onmisbaar om blinde vlekken te ontdekken.
Tot slot is het belangrijk om reflectiemomenten in te plannen. Dit hoeft niet groots te zijn. Een korte terugblik na een vergadering of een moment van rust aan het einde van de dag kan al veel waarde opleveren. Het belangrijkste is dat je het regelmatig doet en dat je je inzichten omzet in acties.
Samen reflecteren met je team
Zelfreflectie is niet alleen belangrijk voor jezelf, maar ook voor de manier waarop je anderen kunt helpen groeien. Ik hoor tijdens trainingen vaak hoe lastig het is om iemand aan te spreken die geen zelfreflectie toont. Zonder deze vaardigheid is het moeilijk voor iemand om feedback op te nemen, hoe constructief die ook wordt gebracht. Dit zal niet alleen de persoonlijke ontwikkeling van diegene belemmeren, maar ook de samenwerking binnen het team verstoren.
Zelfreflectie stopt dus niet bij jou als leidinggevende. Om een cultuur van groei en ontwikkeling te creëren, is het net zo belangrijk dat je team gezamenlijk reflecteert. Teams die samen reflecteren, leren sneller van fouten, werken beter samen en halen meer uit hun gezamenlijke inspanningen. Toch zie ik in de praktijk vaak dat teams dit lastig vinden. Tijdgebrek, een gebrek aan structuur of een gevoel van onveiligheid staan reflectie vaak in de weg.
Om reflectie binnen je team te stimuleren, is het essentieel om een veilige omgeving te creëren waarin iedereen zich vrij voelt om eerlijk te zijn over wat beter kan. Stel tijdens een vergadering bijvoorbeeld vragen als:
- “Wat gaat er goed in onze samenwerking?”
- “Wat kunnen we anders doen om onze doelen nog beter te bereiken?”
Tot slot: van reflectie naar actie
Zelfreflectie is pas waardevol als het leidt tot actie. Het is niet genoeg om alleen stil te staan bij wat er goed gaat of beter kan – de echte verandering zit in wat je daarna doet. Wat ga jij vandaag anders doen om jezelf en je team sterker te maken?
Begin klein. Neem een moment om te reflecteren, stel jezelf een paar goede vragen, en vraag om feedback van iemand die je vertrouwt. Kies één inzicht uit en maak er een concrete stap van. Het hoeft niet perfect te zijn, zolang je maar begint. En volhoudt … voor de komende periode. Giet niets in cement, onderneem wel duidelijke gedisciplineerde actie voor een specifieke periode. Na deze periode kun je (samen met anderen) reflecteren op wat er inmiddels beter gaat en je voort wil zetten en wat je toch nog anders vorm wil gaan geven.
High performance leiderschap draait om bewust leren en groeien. Als je reflectie en actie combineert, zet je niet alleen jezelf, maar ook je team in beweging richting high performance.
Door Muriel Schrikkema
Meer weten?
Neem contact met mij (Muriel Schrikkema), wanneer jezelf of met je team wilt werken aan zelfreflectie.
Bronvermelding:
- Schreurs, Marco & Schrikkema, Muriel, Feedforward in Leiderschap, 2020
- Jennifer Porter, Harvard Business Review, To Improve Your Team, First Work on Yourself, 2019
Veelgestelde vragen over persoonlijk leiderschap en High Performance Leiderschap
Wat is persoonlijk leiderschap?
Persoonlijk leiderschap betekent dat je bewust regie neemt over je eigen ontwikkeling, gedrag en keuzes. Het begint met zelfinzicht: weten wat jou drijft, waar je sterke kanten liggen en waar je nog in wilt groeien. Van daaruit maak je keuzes die passen bij wie je bent en wilt zijn – als professional én als mens. Persoonlijk leiderschap draait niet om macht of positie, maar om richting geven aan jezelf, met reflectie, veerkracht en een helder besef van je waarden.
Hoe ontwikkel ik persoonlijk leiderschap?
Persoonlijk leiderschap ontwikkel je door regelmatig stil te staan bij jezelf: wat gaat goed, waar wil je in groeien, wat vraagt meer aandacht? Reflectie, coaching en ontwikkelgesprekken helpen je om bewustere keuzes te maken. Bij Feedforward in Leiderschap moedigen we aan om juist vooruit te kijken: wat wil je bereiken, en hoe zet je daar zelf stappen in? Door kleine, gerichte acties bouw je stap voor stap aan leiderschap dat echt bij jou past.
Wat is het verschil tussen persoonlijk en High Performance Leiderschap?
Persoonlijk leiderschap gaat over jezelf kennen, jezelf sturen en blijven groeien. High Performance Leiderschap gaat een stap verder: het draait om het versterken van jezelf én het optimaal ondersteunen van anderen. High Performance Leiders bouwen sterke teams, stimuleren ontwikkeling en creëren een cultuur van openheid, eigenaarschap en resultaatgericht samenwerken. Ze zijn niet alleen persoonlijk krachtig, maar ook in staat om anderen in beweging te krijgen.
Waarom is zelfreflectie belangrijk?
Zonder zelfreflectie blijf je doen wat je altijd deed, ook als het niet (meer) werkt. Zelfreflectie helpt je om bewust te worden van je gedrag, overtuigingen en de impact die je hebt op anderen. Voor leiders is dat essentieel: je bent voortdurend van invloed op je omgeving. Zelfreflectie is belangrijk omdat het je effectiever, eerlijker en menselijker maakt. Het is bij ons niet een los instrument, maar een essentieel onderdeel van leiderschapsgroei: een manier om sterker en bewuster te sturen.
Hoe kan ik leren omgaan met feedback?
Leren omgaan met feedback begint bij het herkennen van je eerste reactie: voel je irritatie, schaamte of juist opluchting? Probeer niet direct te reageren, maar neem even afstand. Vraag door: “Wat zag je precies gebeuren?” of “Wat had je liever gezien?” Zo maak je het concreter en leer je ervan. Schrijf het op, reflecteer, en kijk of er een patroon in zit.
Hoe helpt coaching bij persoonlijke ontwikkeling?
Coaching helpt je om stil te staan bij wie je bent, waar je tegenaan loopt en wat je echt belangrijk vindt. Een goede coach stelt vragen die je zelf (nog) niet stelt, houdt je een spiegel voor en ondersteunt je bij het maken van keuzes die passen bij jouw groei. Of het nu gaat om het versterken van je leiderschap, het vinden van werkplezier of het doorbreken van patronen: coaching maakt het concreet, praktisch en verdiepend. En altijd vanuit jouw kracht.
Wanneer heb ik loopbaancoaching nodig?
Loopbaancoaching is waardevol wanneer je twijfelt over je volgende stap, vastloopt in je werk of juist een ambitie hebt die je beter wilt vormgeven. Het helpt je om helderheid te krijgen over je drijfveren, kwaliteiten en wensen. Samen met een coach onderzoek je wat er echt bij jou past en waar je energie van krijgt. Zo maak je keuzes die duurzaam zijn en die je richting geven in je werk én ontwikkeling.
Hoe kan ik mijn loopbaan beter plannen en ontwikkelen?
Een sterke loopbaan begint met richting. Stel heldere, haalbare doelen en bepaal welke stappen nodig zijn om daar te komen. Breng je kwaliteiten, interesses en waarden in kaart, zodat je keuzes maakt die echt bij je passen. Onderzoek welke kwaliteiten je nodig verder kan ontwikkelen voor je volgende stap en investeer gericht in je ontwikkeling – via trainingen, loopbaancoaching of praktijkervaring. Blijf leren, blijf nieuwsgierig. Netwerken is minstens zo belangrijk. Zoek actief contact met mentoren, collega’s en vakgenoten die je kunnen inspireren en verder helpen. Wees zichtbaar, deel je ambities en durf om hulp te vragen.
Wat is een High Performance Leider?
Een High Performance Leider weet resultaten te behalen zonder de menselijke kant uit het oog te verliezen. Deze leiders geven richting, maar ook ruimte. Ze bouwen aan vertrouwen in het team, stimuleren ontwikkeling en gaan moeilijke gesprekken niet uit de weg. Wat hen onderscheidt, is hun vermogen om zichzelf te blijven ontwikkelen én anderen daarin mee te nemen. Ze zijn nieuwsgierig, eerlijk, doelgericht – en altijd gericht op verbetering, samen.
Hoe herken je een leider zonder zelfreflectie?
Leiders zonder zelfreflectie herhalen vaak dezelfde fouten zonder ervan te leren. Ze leggen oorzaken van problemen buiten zichzelf, staan minder open voor feedback en zijn zich onvoldoende bewust van hun invloed. Dit kan leiden tot defensief gedrag, afname van vertrouwen en stroevere samenwerking in teams. Zelfreflectie zorgt juist voor openheid, leervermogen en betere keuzes. Leiders die reflecteren, bouwen aan vertrouwen en zijn beter in staat hun gedrag aan te passen aan wat de situatie vraagt.
Hoe helpt feedforward communicatie bij persoonlijk leiderschap?
Feedforward communicatie ondersteunt persoonlijk leiderschap door de aandacht te verleggen van oordelen en fouten naar groei en mogelijkheden. Je start bij kwaliteiten en kijkt samen naar wat sterker kan – altijd in relatie tot een gezamenlijk doel. Dat helpt je om opener te communiceren, eerlijker te reflecteren en gerichter te ontwikkelen. Feedforward nodigt uit tot dialoog in plaats van verdediging, en versterkt zo eigenaarschap, verbinding en leiderschap van binnenuit.
Hoe kies ik een coach die bij mij past?
Let bij het kiezen van een coach of programma vooral op visie, aanpak en persoonlijkheid. Voel je je gezien, begrepen en uitgedaagd? Sluit het traject aan op jouw leerstijl en ontwikkelvragen? In Feedforward in Leiderschap, ontwikkeld door Muriel Schrikkema, combineren we wetenschappelijke inzichten met persoonlijke coaching. Muriel is een ervaren coach en trainer die deelnemers helpt hun kwaliteiten te versterken en hun leiderschap verder te ontwikkelen – positief, concreet en mensgericht.
Wat doet een loopbaancoach?
Een loopbaancoach helpt je om richting te geven aan je werk en ontwikkeling. Samen onderzoek je je drijfveren, kwaliteiten, twijfels en ambities. Of je nu op een kruispunt staat in je carrière, meer werkplezier zoekt of je afvraagt of je huidige rol nog past – een loopbaancoach helpt je keuzes te maken die écht bij jou passen. De begeleiding is praktisch, reflectief en gericht op actie: wat wil je veranderen, en hoe zet je die stap?
Wat zijn kenmerken van een goede leider?
Goede leiders zijn helder, betrouwbaar en ontwikkelgericht. Ze geven richting, maar laten ook ruimte. Ze luisteren, spreken aan waar nodig en bouwen aan een veilige teamcultuur. In onze visie zijn High Performance Leiders in staat om betrokkenheid en productiviteit te stimuleren. Ze geloven in ontwikkeling – van zichzelf én van anderen – en durven verantwoordelijkheid te nemen, ook als het spannend wordt. Ze reflecteren op hun gedrag en blijven zich verbeteren.
Hoe weet ik of ik geschikt ben voor een leiderschapsrol?
Geschikt zijn voor leiderschap gaat niet alleen over ervaring of kennis, maar vooral over je houding. Ben je bereid om te luisteren, feedback te ontvangen en continu te leren? Kun je richting geven én anderen meenemen? Durf je besluiten te nemen en verantwoordelijkheid te dragen, ook voor lastige situaties? Als je nieuwsgierig bent naar je eigen rol, reflecteert op je gedrag en wilt groeien, heb je een sterke basis om je leiderschap te ontwikkelen.
Hoe breng ik meer rust in mijn werkdag als leider?
Leiders ervaren vaak drukte en versnippering. Meer rust begint met het helder hebben van de doelen en ambities van de organisatie. Door deze te vertalen naar eigen (team)doelen en prioriteiten, kun je bewuster keuzes maken: wat is echt belangrijk, en wat kan wachten of anders? Persoonlijk leiderschap helpt je om je eigen grenzen en energie te bewaken. Coaching of ontwikkelgesprekken kunnen daarbij helpen.
Hoe help ik mijn team om zelfstandiger te werken?
Zelfstandigheid ontstaat niet vanzelf. Als leider kun je dit stimuleren door heldere verwachtingen te scheppen, vertrouwen te geven en fouten te zien als leermomenten. Geef mensen ruimte om zelf keuzes te maken, maar blijf in gesprek over de voortgang. Met feedforward communicatie versterk je het ontwikkelklimaat in je team: je spreekt waardering uit en benoemt wat iemand nog méér zou kunnen ontwikkelen, zonder te vervallen in controle of kritiek.
Wat is High Performance Leiderschap (HPL) en hoe verhoudt het zich tot een High Performance Organisatie (HPO)?
High Performance Leiderschap (HPL) is de sleutel tot het realiseren van een High Performance Organisatie (HPO). Als oprichter van het HPO Center en wereldwijd HPO Expert, benadrukken wij het belang van leiders die zowel 'caring' als 'daring' zijn: ze tonen oprechte betrokkenheid bij hun medewerkers en durven tegelijkertijd duidelijke keuzes te maken. HPL gaat verder dan traditioneel leiderschap; het vraagt om voorbeeldgedrag, het creëren van een cultuur van continue verbetering en het verbinden van individuele kwaliteiten aan gemeenschappelijke doelen. Door te investeren in HPL, leg je de basis voor een organisatie die duurzaam presteert en waarin medewerkers zich betrokken en gewaardeerd voelen.