Sociale veiligheid in de podiumkunsten: inspiratie voor alle sectoren
In de culturele sector is het bevorderen van sociale veiligheid een urgente en complexe uitdaging. De Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten, een initiatief van de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK), speelt hierin een voortrekkersrol. Rond de tijd dat incidenten zoals die bij The Voice of Holland in de media kwamen, begon de stichting met het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag en het stimuleren van gewenst gedrag binnen de podiumkunsten. Dit case-artikel belicht de vooruitstrevende aanpak van de stichting en de impact van hun trainingen, met speciale aandacht voor de training ‘gespreksvoering over grenzen en veiligheid‘ door Muriel Schrikkema van Direction. Wil je meer artikelen, cases en trainingen rond sociale veiligheid op het werk? Klik dan hier!
Hoe de training ‘gespreksvoering over grenzen en veiligheid’ organisaties helpt een veilige werkomgeving te creëren.
De missie van de Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten
De Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten werd opgericht met een duidelijk doel: zorg en veiligheid bieden aan medewerkers van podiumkunstorganisaties. “Ons doel is tweeledig,” vertelt Maaike van Steenis (zie foto), projectcoördinator van de stichting. “Aan de ene kant faciliteren we een klachtencommissie die meldingen van ongewenst gedrag behandelt. Aan de andere kant ondersteunen we onze achterban bij preventie door middel van trainingen, documenten en advies.”
Het belang van deze aanpak werd benadrukt door verschillende incidenten in de sector die veel media-aandacht kregen. Deze gebeurtenissen onderstreepten de noodzaak van een structurele aanpak om sociale veiligheid te waarborgen.
Preventie als speerpunt
Naast de klachtencommissie, die een cruciale rol speelt in het behandelen van meldingen, legt de stichting een sterke focus op preventieve maatregelen. “We willen incidenten zoveel mogelijk voorkomen,” legt Maaike uit. “Daarom bieden we een breed scala aan preventieve activiteiten aan, waaronder trainingen zoals die van Muriel.”
Het belang van deze preventieve maatregelen wordt duidelijk door de voorbeelden uit de dagelijkse praktijk. “De mensen die de training volgen zijn over het algemeen leidinggevenden. Zij hebben als taak om, als zij een signaal krijgen van iemand die iets heeft meegemaakt waar die niet happy mee is, in gesprek te gaan,” legt Maaike uit. “Bijvoorbeeld als iemand grappen maakt waar anderen zich niet prettig bij voelen. Het is belangrijk dat je zo’n gesprek op een goede manier kunt voeren.” Ze vervolgt: “Het kan ook gaan om fysiek contact. In theater, muziek en dans raak je elkaar aan op het podium. Dat hoort erbij, afhankelijk van de productie. Maar ook daarbinnen moet je afstemmen hoe mensen aangeraakt willen worden. Macht speelt absoluut een rol, zeker in een werkveld waarin er schaarste is aan interessante rollen of banen.”
De keuze voor de training van Muriel Schrikkema was gebaseerd op de visie en methodiek van Direction. Deze training, gericht op gespreksvoering over grenzen en veiligheid, sluit perfect aan bij de behoeften van de leden van de NAPK. “Het programma van Muriel sprak ons aan vanwege de focus op een constructieve gesprekscultuur en het creëren van een veilige werkomgeving waar ook moeilijker bespreekbare zaken, bespreekbaar zijn,” aldus Maaike.
De training ‘gespreksvoering over grenzen en sociale veiligheid’
De training ‘gespreksvoering over grenzen en sociale veiligheid‘ van Muriel Schrikkema bij de Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten gaat verder dan het simpelweg aanleren van communicatietechnieken. Het doel is om leidinggevenden te leren hoe zij een veilige werksetting kunnen creëren en behouden, wat de basis vormt voor open en effectieve gesprekken over grenzen en veiligheid. Hier zijn de belangrijkste thema’s van de training en wat deze opleveren:
- Bespreekbaarheid van grenzen en veiligheid
Leiders leren hoe ze effectief kunnen communiceren over grenzen en veiligheid met hun medewerkers. Dit is cruciaal om een cultuur te creëren waarin moeilijke onderwerpen bespreekbaar zijn. Door deze vaardigheid ontwikkelen leiders de mogelijkheid om proactief issues aan te pakken voordat ze escaleren, wat bijdraagt aan een transparante en veilige werkomgeving. - Ervaren veiligheid
De training benadrukt het belang van een werkomgeving waarin iedereen zich veilig voelt om hun perspectief te delen. Een gevoel van veiligheid is essentieel voor open communicatie en samenwerking. Leiders leren hoe zij een sfeer kunnen creëren waarin medewerkers zich vrij voelen om hun zorgen en ideeën te uiten, wat leidt tot een meer betrokken en tevreden team. - Actief luisteren en perspectief delen
Leiders leren zowel naar het perspectief van de ander te luisteren als hun eigen perspectief in te brengen. Dit tweerichtingsverkeer in communicatie is essentieel om misverstanden te voorkomen en een diepere wederzijdse begrip te bevorderen. Het resultaat is een team waarin iedereen zich gehoord en gewaardeerd voelt, wat bijdraagt aan een positievere werkcultuur. - Constructieve feedback
De training richt zich op het geven en ontvangen van feedback op een manier die constructief is en bijdraagt aan de veiligheid: feedforward. Leiders leren hoe zij feedforward kunnen geven die zowel respectvol als effectief is, en hoe zij zelf open kunnen staan voor meningen, commentaar, klachten, etc. van collega’s. Dit bevordert een cultuur van continu leren en verbeteren, wat essentieel is voor zowel persoonlijke als professionele groei binnen de organisatie. - Praktische toepassing en resultaat
Een uniek aspect van de training is het gebruik van een trainingsacteur voor simulaties. Dit helpt de deelnemers om realistische scenario’s te oefenen en direct feedback te krijgen op hun gespreksvaardigheden. “De deelnemers vinden het heel waardevol omdat ze in een veilige setting met een rollenspelacteur kunnen oefenen,” vertelt Maaike. “Ze ontdekken dat de gesprekstechnieken breder toepasbaar zijn dan alleen voor sociale veiligheid. Uiteindelijk is het voor iedereen het beste als er zo min mogelijk gevallen van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer zijn. Bijvoorbeeld deze preventieve training speelt hierin een cruciale rol.”
Impact en ontvangst
De training wordt zeer goed ontvangen door de deelnemers. Grote organisaties binnen de sector hebben ervoor gekozen om de training intern te organiseren voor hun managementteams. Dit toont aan hoe belangrijk zij het vinden om sociale veiligheid hoog op de agenda te zetten. “Wat ik hoor van de mensen die de training volgen, is dat ze het heel waardevol vinden,” zegt Maaike. “De inzichten die ze op doen en kennis die ze leren, helpen hen niet alleen bij het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag, maar ook bij andere lastige gesprekken in hun dagelijkse werk.”
Maaike merkt op dat er een groeiende vraag is naar dergelijke trainingen en dat dit een teken is van een positieve cultuurverandering binnen de sector. “We zien dat de vraag naar onze trainingen toeneemt, wat aangeeft dat organisaties zich steeds meer bewust worden van het belang van sociale veiligheid,” legt Maaike uit.
Conclusie
De Stichting Sociale Veiligheid Podiumkunsten is een voorloper in de aanpak van sociale veiligheid. Door een combinatie van reactieve en preventieve maatregelen, en door samen te werken met experts zoals Muriel Schrikkema, biedt de stichting een waardevolle ondersteuning aan haar achterban. Hun werk dient als inspiratie voor andere organisaties in diverse sectoren die streven naar een veilige en respectvolle werkomgeving.
Zoals Maaike van Steenis het treffend verwoordt: “Uiteindelijk is het voor iedereen het beste als er zo min mogelijk gevallen van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer zijn. Onze preventieve activiteiten spelen hierin een cruciale rol.”
Klik hier voor een voorbeeld van het maatwerkprogramma ‘gespreksvoering over grenzen en veiligheid‘. Of neem contact op met Muriel Schrikkema (T. 035-6037979) om samen aan de slag te gaan binnen jouw team of organisatie.
Klik hier voor het artikel ‘Een veilige werkomgeving creëren, hoe doe je dat?’ of Klik hier voor de case: Een veilige werkomgeving als fundament bij Doornroosje.
Veelgestelde vragen over een veilige aanspreekcultuur en sociale en psychologische veiligheid
Wat is sociale veiligheid op het werk?
Sociale veiligheid betekent dat mensen zich veilig voelen om zichzelf te zijn, zich uit te spreken en hun grenzen aan te geven zonder angst voor repercussies, uitsluiting of schaamte. Het gaat om vertrouwen, respect en ruimte voor verschillen. In een sociaal veilige werkomgeving durven mensen ook ongemakkelijke dingen te benoemen. Dat vraagt om actief leiderschap en een cultuur waarin gedrag bespreekbaar is.
Wat is het verschil tussen sociale en psychologische veiligheid?
Psychologische veiligheid gaat over de ervaring dat je je vrij voelt om je mening te geven, fouten toe te geven en risico’s te nemen zonder bang te zijn voor negatieve gevolgen. Sociale veiligheid gaat daarnaast ook over de bredere context van omgangsvormen, macht, integriteit en grenzen. Het raakt thema’s als discriminatie, grensoverschrijdend gedrag en uitsluiting. Beide vormen van veiligheid versterken elkaar, en vragen om bewuste aandacht in teams en organisaties.
Waarom durven mensen elkaar vaak niet aan te spreken?
Veel mensen vermijden confrontaties omdat ze bang zijn om de relatie te schaden, conflict te veroorzaken of zelf aangevallen te worden. Zeker als eerdere pogingen verkeerd zijn gevallen of genegeerd werden, ontstaat terughoudendheid. In onze aanpak leren mensen hoe je elkaar op een constructieve manier kunt aanspreken, zónder oordeel of afkeuring. Met feedforward laat je zien dat je het gesprek voert omdat je wilt bijdragen aan samenwerking en groei.
Hoe zorg je dat aanspreken niet als onveilig voelt?
Door de intentie van het gesprek helder te maken: je spreekt iemand aan omdat je iets wil verbeteren, niet om kritiek te geven. In plaats van te focussen op wat fout ging, richt je je op het gewenste gedrag in de toekomst. Feedforward communicatie helpt hierbij. Het verlaagt de drempel voor het gesprek, omdat het vertrekt vanuit vertrouwen en ontwikkeling. Zo ontstaat ruimte om te zeggen wat gezegd moet worden, op een manier die bijdraagt aan veiligheid.
Waarom werkt feedback vaak niet in onveilige teams?
In onveilige teams wordt feedback snel ervaren als aanval, beoordeling of afwijzing. Mensen gaan in de verdediging of haken af. Daardoor worden onderliggende problemen niet opgelost. In plaats van feedback stimuleren wij feedforward: je deelt wat er beter kan, op een manier die uitnodigt tot gesprek en wederzijds begrip. Dat is essentieel om vertrouwen op te bouwen en spanning om te zetten in gezamenlijke ontwikkeling.
Hoe creëer je als leider sociale veiligheid?
Leiders zijn bepalend voor de mate van veiligheid in een team. Niet alleen door wat ze zeggen, maar vooral door wat ze doen. Luisteren zonder oordeel, fouten normaliseren, zorgen dat iedereen gehoord wordt, en voorbeeldgedrag tonen in het aanspreken van anderen. Sociale veiligheid ontstaat niet vanzelf. Het vraagt bewust leiderschap, structurele aandacht en het voeren van echte gesprekken over gedrag, grenzen en samenwerking.
Wat is de rol van kleine signalen in onveilige werksituaties?
Onveiligheid begint zelden met een grote overtreding. Het zit vaak in kleine signalen: grapjes ten koste van een ander, iemand steeds overslaan, zuchtend reageren of elkaar ontwijken. Deze ogenschijnlijk onschuldige gedragingen kunnen grote impact hebben als ze zich opstapelen. Door hier alert op te zijn en het gesprek erover te voeren, kun je problemen voorkomen voordat ze escaleren.
Waarom is beleid alleen niet genoeg voor veiligheid?
Een gedragscode of meldpunt is belangrijk, maar verandert de dagelijkse omgang niet. Sociale veiligheid zit in wat mensen elke dag doen, zeggen of juist niet zeggen. Regels helpen pas als er ook ruimte is om elkaar aan te spreken, twijfels te uiten en fouten te herstellen. Juist daar ligt de kern van onze aanpak: mensen leren om het gesprek aan te gaan over gedrag, zodat beleid gaat leven in de praktijk.
Hoe versterk je veiligheid en aanspreekcultuur tegelijk?
Veel mensen denken dat aanspreken onveilig is. Maar als je elkaar niet aanspreekt, blijft onveilig gedrag bestaan. Een open aanspreekcultuur is juist een voorwaarde voor veiligheid. Feedforward communicatie helpt om dit op een respectvolle manier te doen. Je benoemt gedrag zonder te veroordelen, en richt je op wat er beter kan. Zo ontstaat vertrouwen dat je elkaar aanspreekt vanuit zorg voor de samenwerking, niet vanuit macht of frustratie.
Hoe bespreek je grensoverschrijdend gedrag op een veilige manier?
Grensoverschrijdend gedrag bespreek je niet met een oordeel, maar vanuit beleving en effect. Door te delen wat het gedrag met jou deed, nodig je uit tot reflectie en herstel. In plaats van direct te labelen of te beschuldigen, ontstaat een gesprek over wederzijds begrip en gewenst gedrag. Deze benadering is effectiever én menselijker. Wij leren teams hoe ze dit soort gesprekken kunnen voeren op een manier die zowel duidelijk als verbindend is.
Hoe herken je subtiele vormen van sociale onveiligheid?
Subtiele onveiligheid is lastig te vangen, maar zeer schadelijk. Denk aan uitsluiting, cynisme, kleinerende opmerkingen of minachting. Soms is het een blik, soms een patroon van negeren of overstemmen. Deze gedragingen worden vaak niet als ernstig gezien, maar tasten het vertrouwen wel aan. In onze programma’s leren we teams om deze signalen serieus te nemen en bespreekbaar te maken, voordat ze schade aanrichten.
Wat levert een sociaal veilige werkomgeving op?
Een sociaal veilige werkomgeving leidt tot meer vertrouwen, betere samenwerking, hogere betrokkenheid en minder verzuim. Mensen durven zich uit te spreken, geven hun grenzen aan, en voelen zich verantwoordelijk voor het geheel. Er ontstaat ruimte voor leren, experimenteren en groei. Veiligheid is dus geen ‘zacht’ thema, maar de basis voor duurzame prestaties.
Hoe kun je spreken over gedrag zonder dat het escaleert?
Door te spreken vanuit jezelf en je intentie, niet over de ander. Vermijd labels of beschuldigingen en benoem wat je ziet, wat het effect is, en wat je zou willen. Deze manier van aanspreken is minder bedreigend en nodigt uit tot gesprek. Feedforward communicatie helpt om dit gesprek richting en structuur te geven, waardoor het veiliger én effectiever wordt.